جعفر بن محمد الخطی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جعفربن محمدالخَطّی،
کنیه‌اش ابوالبحر،
شاعر شیعی بحرینی اوایل
قرن یازدهم می‌باشد.
وی به بَحرانی نیز
شهرت داشت.
از تاریخ تولد و زادگاهش اطلاع دقیقی در دست نیست، وی به روستایی در
بحرین به نام
خَطّ منسوب است.
و در
جوانی به
شیراز آمد و مقیم آنجا شد.
در سفری به
اصفهان، با
بهاءالدینِ عاملی (شیخ بهائی، متوفی ۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱) دیدار و گفتگو کرد، شیخ
قصیده رائیه خود در
مدح صاحب‌الزمان عجل‌اللّه تعالی فرجه را بر وی عرضه کرد و او فی‌البداهه قصیده‌ای در معارضه با آن سرود که شیخ آن را ستود.
حیات شاعر مقارن با دوران انحطاط ادب عربی، به ویژه در بحرین، بود، وی اسلوب خاصی در
شعر نداشت، اما به دلیل پیروی از برخی شعرای بزرگ پیشین، به ویژه
شریف رضی (متوفی ۴۰۶)، شعر او اهمیت و اعتبار فراوان یافت، به طوری که شاعر و
دانشمند معروفی چون
علامه ماجدبن هاشم بحرانی (متوفی ۱۰۲۸) شعر او را به شعر
بُحتُری (متوفی ۲۸۴)
تشبیه و وی را تکریم کرده است.
با وجود زوال فنون
بلاغت در اشعار آن عصر، قصاید وی پر از تشبیه و مشتمل بر تمام فنون شعری است.
، اولین قصیده خطّی در دیوانش، مضمونی
تغزلی دارد که آن را در ۹۹۹ سروده و دیگر اشعار را بعد از سال ۱۰۰۰ گفته است.
وی در جوانی به مدح امرا پرداخت، مدحیه‌ای که برای
وزیر بحرین، رکن‌الدین محمد (محمود) بن نورالدین، در
عید فطر سال ۱۰۰۱ سروده است، از بهترین قصاید وی به شمار می‌آید.
، قصیده‌ای نیز در مدح
امام رضا علیه‌السلام سروده و در
رثای امام حسین علیه‌السلام و برخی
سادات و
علویان نیز قصایدی دارد.
، یک خمریه و قصایدی در وصف شیراز،
حلوا،
خرما و ماهی نیز از او به جا مانده است.
از دیگر موضوعات شعری او هجو، اعتذار، شِکوه، عتاب،
موعظه و مناجات است.
، دو بیتی‌هایی نیز همْ وزنِ دو بیتی‌های فارسی دارد که آنها را در سال ۱۰۰۱ سروده است.
بنا بر برخی منابع، خطّی در ۱۰۲۸ در شیراز وفات یافت، عمر او را بین ۴۵ تا ۵۰ سال تخمین زده‌اند
اما،
آقابزرگ طهرانی،
با ارائه دلایلی، تاریخ وفات او را ۱۰۴۰ یا بعد از آن ذکر کرده است.
از خطّی دیوان شعری به جا مانده است که مدتها شهرت داشت و در زمان خودش،
حسن‌بن محمد غَنَوی هُذَلی (شاعر قرن یازدهم) به دستور
سید شریف جعفر بن
عبدالجبار بن حسین، آن را جمع‌آوری کرد.
، اولین نسخه دیوان را دوستِ شاعر، جعفربن عبدالجباربن حسین
کتابت کرده است و قدیم‌ترین تاریخی که در پایان صفحه تقدیم
دیوان ذکر شده سال ۱۱۳۴ است
،
محمدبن حسن حرّعاملی دیوان او را دیده است
، به گفته
زرکلی دیوان شاعر به چاپ رسیده است.
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) امین، اعیان الشیعه.
(۳) علی‌بن حسن بحرانی، انوارالبدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم ۱۴۰۷.
(۴) عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
(۵) محمدبن حسن حرّ عاملی، امل‌الامل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ ش.
(۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۷) محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، نفحة الریحانة و رشحة طلاء الحانة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو،(قاهره)۱۳۸۷ـ۱۳۹۱/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۱.
(۸) علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، مصر ۱۳۲۴، (چاپ افست تهران).
(۹) عبدالعظیم مهتدی بحرانی، علماء البحرین: دروس و عبر، بیروت ۴۱۴/۱۹۹۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعفربن محمدالخطی»، شماره۴۷۰۳.
