جازمیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جازِمیه (حازِمیه/ خازِمیه)،
فرقه‌ای از
خوارج و احتمالاً شاخه‌ای از عَجارِده است.
چون منابع مختلف، ذیلِ
فرقه خوارج، فقط به ذکر یکی از
فرقه‌های جازمیه، حازمیه و خازمیه پرداخته‌اند و با توجه به وحدت آرای این سه
فرقه، می توان دریافت که سه
فرقه مذکور در واقع یک
فرقه‌اند و
تحریف در عبارت، موجب تصحیف در نام این
فرقه شده است. در برخی منابع
نیز به یکی بودن دو
فرقه خازمیه و حازمیه تصریح شده است.
نام مؤسس این سه
فرقه را به اختلاف، ثبت کرده‌اند، از جمله این‌که مؤسس خازمیه را شعیب بن خازم،
مؤسس حازمیه را شعیب بن حازم یا حازم بن علی
و مؤسس جازمیه را جازم بن عاصم
دانسته اند.
در بیش‌تر منابع این
فرقه، شاخه‌ای از عجارده معرفی شده است،
ولی به گزارش ابوالمعالی
فرقه‌ای جدا و مستقل ازعجارده است.
آرای جازمیه در باب
قدَر و
مشیت و
استطاعت ، نظیر رأی
اهل سنّت است.
به عقیده ایشان، فاعل افعالِ انسان‌ها خداست و هیچ چیز بدون آن‌که
مشیت الهی بر وجود آن تعلق گیرد، موجود نخواهد شد.
همچنین از نظر آنان، استطاعت همراه فعل است. جازمیه، به سبب داشتن این عقاید، دو
فرقه دیگر از عجارده، یعنی میمونیه و حمزیه، را که در باب قدر و استطاعت مخالف ایشان و هم عقیده با
معتزله بودند،
تکفیر کردند
به اعتقاد جازمیه،
ایمان امری مبهم و غیرقابل شناسایی است، و ازاین رو هر کس بر هر دین و آیینی که باشد، معذور است
در برخی گزارش‌ها، مراد از ابهام ایمان،
جهل به
وجوب یا عدم وجوب آن تفسیر شده است
جازمیه، برخلاف بیش‌تر خوارج، معتقدند
ولایت و عداوت از
اوصاف حق تعالی است و خداوندهمواره دوستدار اولیای خود و دشمن دشمنان خود است.
به نظر ایشان، ملاک ایمان و
کفر بندگان لحظات پایانی
عمر است و اگر فردی در تمام عمر کافر باشد ولی در لحظات پایانی عمر ایمان آورد،
مؤمن به شمار می‌آید و برعکس، اگر فردی در تمام عمر مؤمن باشد و در آخر عمر کافر شود،
کافر محسوب می‌شود .
این رأی نزدیک به نظر اهل سنّت در خصوص «
موافات » در ایمان و کفر است.
بر اساس قول به موافات، اگر فردی فقط در دوره‌ای از حیات خود به خدا ایمان داشته باشد، هنگام
مرگ باایمان از
دنیا خواهد رفت و برعکس، اگر کسی به حالت کفر بمیرد معلوم می‌شود که در هیچ دوره‌ای از زندگیش مؤمن نبوده است.
به عقیده اهل سنّت لازمه پذیرش موافات، آن است که بر خلاف نظر خوارج،
علی علیه‌السلام ،
طلحه و
زبیر و
عثمان را
اهل بهشت بدانیم، زیرا آنان در
بیعت رضوان شرکت کردند و خداوند از شرکت کنندگان در بیعت رضوان اظهار رضایت کرده است.
این رضایت حاکی از آن است که خداوند
علم دارد به این‌که آنان بر ایمان خواهند مُرد.
به این ترتیب، اهل سنّت، جازمیه را به سبب پذیرش موافات، ملزم به پذیرش ایمان علی علیه‌السلام و طلحه و زبیر و عثمان دانسته‌اند، اما جازمیه درباره حضرت علی علیه‌السلام اظهارنظر نکرده و صریحاً از ایشان برائت نجسته‌اند، ولی از طلحه و زبیر و عثمان، به صراحت
برائت جسته‌اند.
برخی منابع،
دو
فرقه معلومیه و مجهولیه را ذیل
فرقه جازمیه آورده‌اند.
(۱) ابن جوزی، تلبیس ابلیس، بیروت، دارالجیل، (بی تا).
(۲) محمد بن عبیداللّه ابوالمعالی، بیان الادیان، چاپ محمدتقی دانش پژوه، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۳) شهفور بن طاهر اسفراینی، التبصیرفی الدین و تمییز
الفرقه الناجیه عن
الفرق الهالکین، چاپ محمدزاهد کوثری، (قاهره) ۱۹۵۵.
(۴) عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسه الادیان و المذاهب، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۵) علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ـ۱۹۵۴.
(۶) عبدالقاهر بن طاهر بغدادی،
الفرق بین
الفرق، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
(۷) علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۸) محمد بن احمد خوارزمی، مفاتیح العلوم، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۹) سمعانی.
(۱۰) محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب الملل و النحل، چاپ محمد بن فتح اللّه بدران، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۶)، چاپ افست قم ۱۳۶۷ ش.
(۱۱) محمد بن عمر فخررازی، اعتقادات
فرق المسلمین و المشرکین، چاپ عبدالرؤوف سعد و مصطفی هواری، قاهره ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
(۱۲) کیخسرو اسفندیار، دبستان مذاهب، چاپ رحیم رضازاده ملک، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۳) عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۳.
(۱۴) محمد بن محمد مفید، اوائل المقالات، چاپ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
(۱۵) محمد عبدالرؤوف بن تاج العارفین مناوی، التوقیف علی مهمات التعاریف، چاپ محمد رضوان دایه، دمشق ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۱۶) عامر نجار، الخوارج، عقیده و فکراً و فلسفه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۱۷) نشوان بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، (قاهره) ۱۹۶۵.
(۱۸) هفتادو سه ملت، یا، اعتقادات مذاهب، رساله‌ای در
فرق اسلام ازآغاز قرن هشتم هجری، چاپ محمدجواد مشکور، تهران، عطائی، (۱۳۴۱ ش).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جازمیه»، شماره۴۳۳۰.
