جاریة بن قدامه (دانشنامه‌حج)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جاریة بن قدامه از
صحابه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اصحاب امام حسن (علیه‌السّلام) و از فرماندهان و یاران باوفای
امام علی (علیه‌السّلام) بود. وی طی ماموریتی به
حجاز فرستاده شد و از مردم
مکه و سپس مردم
مدینه برای امام حسن (علیه‌السّلام)
بیعت گرفت.
جاریه در فتوحات
عراق همراه امام علی (علیه‌السّلام) شرکت داشته و نقش بسزایی را ایفا کرد. طبق گزارش تاریخ، وی در روزگار
یزید بن معاویه درگذشت.
جاریة بن
قدامة بن مالک از تیره
بنی‌سعد، قبیله
بنی‌تمیم و از
عرب عدنانی بود. از این رو، از وی با نسبت سعدی تمیمی یاد کرده‌اند
و از آنجا که در کوی بَحاریه بصره اقامت داشت، وی را بصری خوانده‌اند.
کنیه او را ابوایوب، ابویزید
و ابوولید
نوشته‌اند.
صحابه‌نگاران او را از صحابه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شمرده‌اند
؛ هر چند برخی بر این باورند که او
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را درک نکرده و بر این اساس، او را از
تابعین دانسته‌اند. این در حالی است که
جاریه احادیثی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت کرده است.
گفته‌اند که
جاریه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خواست تا سخنی ساده به وی بیاموزد و ایشان به او فرمود: «خشمگین مشو!»
مردم مدینه و
بصره از جاریة بن قدامه،
حدیث نقل کرده‌اند.
گویا
جاریه در هیئت نمایندگی بنی‌تمیم که به سال
هشتم ق در مدینه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دیدار کردند، حضور داشته و
اسلام آورده است.
بدین سان، در صحابی بودن وی تردید نمی‌توان ورزید.
جاریه در فتوحات عراق شرکت داشت. پس از مرگ
عثمان به سال
۳۵ق و گریز ابن عامر، کار‌گزار او،
جاریه از مردم بصره برای حضرت علی (علیه‌السّلام) بیعت گرفت.
هنگام
نبرد جمل نزد
عایشه رفت و مقام او را برتر از آن شمرد که برای قتل عثمان، خود را بی‌حرمت کند.
بدین ترتیب،
جاریه به مخالفت با پیمان‌شکنان پرداخت و بر خلاف
احنف بن قیس و بسیاری از بنی‌تمیم که از پیکار کناره گرفته بودند، وی در نبرد جمل در شمار فرماندهان سپاه امام علی (علیه‌السّلام) و فرمانده سواران بنی‌تمیم بصره بود.
در
نبرد صفین نیز از سوی امام علی (علیه‌السّلام) به فرماندهی قبایل سعد و
رِباب انتخاب شد.
جاریه در
نبرد نهروان فرماندهی ۳۰۰۰ تن از مردم بصره را بر عهده داشت.
وی پس از پیکار نهروان هنگامی که معاویه،
عبدالله حضرمی را به بصره فرستاد،
از سوی حضرت علی (علیه‌السّلام) همراه با ۵۰ یا ۵۰۰ تن از بنی‌تمیم
به بصره فرستاده شد. او پس از دیدار با بزرگ
اَزدیان و جلب نظر آنان،
با همراهی آنان به سرکوبی ابن حضرمی و همراهانش از بنی‌تمیم برخاست و او را در خانه
سنبیل سعدی محاصره کرد و همراه همه یارانش آتش زد.
بدین ترتیب، آرامش به شهر بازگشت.
هنگامی که
بُسربن ارطاة به سال
۴۰ ق به حجاز و
یمن لشکر کشید و به آشوب و غارت شهرها و کشتار
شیعیان این مناطق پرداخت، جاریة بن قدامه از سوی امام علی (علیه‌السّلام) همراه ۲۰۰۰ تن به تعقیب بُسر فرستاده شد. وی بسر را تعقیب کرد و از یمن بیرون راند. او در توقف یک‌ماهه خود در
جُرش، نزدیک مکه، از
شهادت امام علی (علیه‌السّلام) آگاه شد. پس به سوی مکه رفت و از مردم آن شهر خواست که با امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) بیعت کنند. آنان در پاسخ، شهادت امام را یادآور شدند.
جاریه از آنان خواست تا با کسی که پس از ایشان با وی بیعت شده، بیعت کنند و مردم پذیرفتند و با امام حسن (علیه‌السّلام) بیعت کردند. سپس به مدینه رفت و از مردم این شهر نیز برای امام حسن (علیه‌السّلام) بیعت گرفت. آن‌گاه راهی
کوفه شد
و ضمن بیعت با امام حسن (علیه‌السّلام) از او خواست تا با معاویه بجنگد. امام پاسخ داد: «اگر همه مردم مانند تو بودند، حرکت می‌کردم.»
پس از
صلح امام حسن با معاویه، هنگامی که
جاریه نزد معاویه رفت، در پاسخ به سخنان تمسخرآمیز وی، با دلیری و صراحت از دوستی با علی (علیه‌السّلام) یاد کرد و معاویه را فردی پست خواند.
به نوشته
ابن حبان، وی در روزگار یزید بن معاویه درگذشت.
برخی از نوادگانش بعدها در
اصفهان و
خراسان ساکن شدند.
(۱) اسد الغابه، علی ابن اثیر (م،۶۳۰ق)، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق.
(۲) الاصابه، ابن حجر العسقلانی (م،۸۵۲ق)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۳) الامامة و السیاسه، ابن قتیبه (م،۲۷۶ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، ۱۴۱۳ق.
(۴) انساب الاشراف، البلاذری (م،۲۷۹ق)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۵) بحارالانوار، المجلسی (م،۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
(۶) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، الذهبی (م،۷۴۸ق)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
(۷) تاریخ الامم و الملوک، الطبری (م،۳۱۰ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
(۸) تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط (م،۲۴۰ق)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۹) تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م،۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
(۱۰) تهذیب الکمال، المزی (م،۷۴۲ق)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق.
(۱۱) الجرح و التعدیل، ابن ابی‌حاتم الرازی (م،۳۲۷ق)، دائرة المعارف العثمانیه، بیروت، دار احياء التراث العربی،۱۲۷۱ق.
(۱۲) الجمل و النصرة لسید العتره، المفید (م،۴۱۳ق)، به کوشش میرشریفی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
(۱۳) ذکر اخبار اصفهان، ابو نعیم الاصفهانی (م،۴۳۰ق)، تهران، چاپ سوسن.
(۱۴) الطبقات الکبری، ابن سعد (م،۲۳۰ق)، بیروت، دار صادر.
(۱۵) الطبقات، خلیفة بن خیاط (م،۲۴۰ق)، به کوشش زکّار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۱۶) الغارات، ابراهیم الثقفی الکوفی (م،۲۸۳ق)، به کوشش المحدث، بهمن، ۱۳۵۵ش.
(۱۷) الکامل فی التاریخ، علی ابن اثیر (م،۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
(۱۸) المحبّر، ابن حبیب (م،۲۴۵ق)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
(۱۹) مروج الذهب، المسعودی (م،۳۴۶ق)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
(۲۰) المستدرک علی الصحیحین، الحاکم النیشابوری (م،۴۰۵ق)، به کوشش مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۱۱ق.
(۲۱) مشاهیر علماء الامصار، محمد بن حبان (م،۳۵۴ق)، به کوشش مرزوق علی، دار الوفاء، ۱۴۱۱ق.
(۲۲) المعجم الکبیر، الطبرانی (م،۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار النشر.
(۲۳) معرفة الصحابه، ابونعیم الاصفهانی (م،۴۳۰ق)، به کوشش عادل بن یوسف، دار الوطن.
•
اصغر منتظرالقائم، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله "جاریة بن قدامه"، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۰۴/۱۶.
