ثُکل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثُکل (بر وزن قفل) یا
ثَکل (بر وزن شرف)، یکی از مفردات
نهج البلاغه، به معنای مفقود کردن
زن فرزندش را یا از دست‌دادن فرزند خود، است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در خصوص اهمیّت مال برای
انسان و توبیخ برادرش
عقیل و ...، از این واژه استفاده نموده است.
ثُکل (بر وزن قفل) یا
ثَکل (بر وزن شرف)،
به معنای مفقود کردن زن فرزندش را یا از دست‌دادن فرزند خود آمده است. چنان‌که در لغت آورده‌اند: «
فقدان المرئة ولدها».
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در بیانی با استفاده از این واژه فرموده است:
«یَنامُ الرَّجُلُ عَلَی الثُّکْلِ، وَلاَ یَنامُ عَلَی الْحَرَبِ»؛
«آدم داغدار
خواب و
آسایش دارد، امّا كسى كه مالش را ربوده‌اند
خواب ندارد.».
واژه «حرب» (بر وزن عمل)، به معنای سلب مال است؛ یعنی
انسان بر فقدان اولاد صبر می‌کند ولی بر سلب
مال صبر نمی‌کند. چنان‌که
سید رضی همین معنا را کرده است.
امام (علیه‌السلام) به برادرش
عقیل که چیزی خارج از وظیفه از
بیت المال می‌خواست بعد از نزدیک کردن آهن گداخته به بدنش و فریاد او، فرمود:
«ثَکِلَتْکَ الثَّوَاکِلُ، یَا عَقِیلُ! اَتَئِنُّ مِنْ حَدِیدَة اَحْمَاهَا اِنْسَانُهَا لِلَعِبِهِ، وَتَجُرُّنِی اِلَی نَار سَجَرَهَا جَبَّارُهَا لِغَضَبِهِ»؛
«
مادران فرزند مرده به عزایت بنشیند ای عقیل آیا ناله می‌کنی از آهن پاره‌ای که انسانی ببازی آن را سرخ کرده و می‌کشی مرا به آتشی که
خدای جبار برای
غضبش سرخ کرده است.»
واژه‌های «
ثاکل» و «
ثکلان»
اسم فاعل است. چنان‌که در
خطبه ۳۲،
آمده است.
جمع این واژه «ثکالی» می‌آید که آن حضرت (علیه‌السلام) در
دعای استسقا فرموده‌اند:
«وَ عَجَّتْ عَجِيجَ الثَّكَالَى عَلَى أَوْلاَدِهَا»؛
«همچون زنان بچّه مرده ناله سر داده‌اند».
این واژه پنج بار در «نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ثقل»، ص۱۸۸-۱۸۷.
