ثعلبة بن غنمه انصاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وی یکی از حاضران در
بیعت عقبه می‌باشد.
ثعلبه بن غَنَمَة
بن عدی بن نابی خزرجی
انصاری از تیره بنی سلمه خزرج بود.
مادرش جهیرة بنت القین نیز از همان تیره بود. نام پدرش به صورت
عَنَمَه یا غَنْم
یا غَنیمه
نیز ضبط شده که از اختلاف نساخ منابع ناشی است.
ثعلبه در سال سیزدهم
بعثت در پیمان دوم عقبه در
منا با رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بیعت و آن حضرت را به
یثرب دعوت کرد. بعضی او را از حاضران هر دو پیمان عقبه دانسته‌اند. ثعلبه پس از اسلام آوردن، بت‌های بنی سلمه را شکست، از این رو از نخستین بت شکنان است. روزی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به سبب استفاده ثعلبه از
انگشتر طلا بدو توجه نکرد، از این رو وی آن را کنار نهاد.
در تاریخ
وفات وی اختلاف است؛ به نقلی در
جنگ خندق در سال پنجم هجری و به قولی در نبرد
خیبر به سال هفتم هجری
شهید شد.
خبری دیگر وی
و برادرش عمرو
را در هنگام حرکت سپاه
اسلام به سوی
تبوک (سال ۹ هجری) از کسانی دانسته که به جهت نداشتن تجهیزات و تدارکات از همراهی با سپاه بازمانده و بدین سبب می‌گریستند.
نام ثعلبه در
شان نزول برخی از آیات
قرآن کریم آمده است:
۱. مفسران ذیل آیه «اِنَّ الَّذینَ یَکتُمونَ ما اَنزَلنا مِنَ البَیِّنـتِ والهُدی مِن بَعدِ ما بَیَّنّـهُ لِلنّاسِ فِی الکِتـبِ اُولـئِکَ یَلعَنُهُمُ اللّهُ ویَلعَنُهُمُ اللّـعِنون»
از ثعلبه یاد کرده و گفته‌اند: ثعلبه از یکی از یهودیان درباره بشارت به پیامبر در
تورات پرسید و چون آن
یهودی انکار کرد این آیه نازل شد که خداوند کتمان کنندگان حقیقت را
لعن می‌کند.
۲. مفسران ذیل آیه ۱۸۹
بقره آورده‌اند که این آیه در پاسخ سؤال ثعلبه و
معاذ بن جبل از پیامبر درباره علت یا فایده
هلال ماه در شروع ماه‌ها نازل شد:
«یَسـٔلونَکَ عَنِ الاَهِلَّةِ قُل هِیَ مَوقیتُ لِلنّاسِ والحَجِّ...؛ درباره
[۲۹] هلال‌ها
ماه از تو می‌پرسند. بگو: آن‌ها
[۳۱] گاه شماری برای مردم و
[۳۲] حج اند».
۳. در خبر است که میان ثعلبه و گروهی از
انصار کلامی درگرفت. در این هنگام فردی یهودی از قبیله قینقاع تلاش کرد تا اختلاف بین دو طرف را شدت بخشد تا اینکه
اثر شایعه پراکنی وی عدّه‌ای آماده حمله به گروهی دیگر شده، دو قبیله
اوس و
خزرج بر آن شدند که سلاح برگیرند و بجنگند که این آیه شریفه نازل شد:
«یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اِن تُطیعوا فَریقـًا مِنَ الَّذینَ اوتُوا الکِتـبَ یَرُدّوکُم بَعدَ‌ایمـنِکُم کـفِرین؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر گروهی از کسانی را که کتاب داده شده‌اند فرمان برید، شما را پس از ایمانتان به کافری برند».
۴. زمانی که لشکر اسلام آماده حرکت به سوی تبوک می‌شد ۷ نفر که یکی از آنان ثعلبه بود خدمت رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمدند و عرض کردند: ما را با خود ببر. حضرت فرمود: چیزی که شما را بر آن سوار کنم نمی‌یابم. آنان در حالی که می‌گریستند بازگشتند (و به همین سبب به بکّائین معروف شدند). آیه شریفه «و لاعَلَی الَّذینَ اِذا ما اَتَوکَ لِتَحمِلَهُم قُلتَ لا اَجِدُ ما اَحمِلُکُم عَلَیهِ تَوَلَّوا واَعیُنُهُم تَفیضُ مِنَ الدَّمعِ حَزَنـًا اَلاّ یَجِدوا ما یُنفِقون؛ و نیز گناهی نیست بر کسانی که چون پیش تو آمدند تا آنان را بر مرکبی (برای جهاد) سوار کنی گفتی: چیزی پیدا نمی‌کنم تا بر آن سوارتان کنم، برگشتند، در حالی که چشمانشان از اندوه اشکبار بود که (چرا) چیزی ندارند تا (برای
جهاد ) خرج کنند»
درباره اینان نازل شد.
اسباب النزول، الواحدی (م. ۴۶۸ ق.)؛ به کوشش ایمن صالح شعبان، قاهرة، دارالحدیث؛ الاستیعاب، ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ ق.)؛ به کوشش علی محمد معوض و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق؛ اسد الغابه، ابن اثیر، علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ ق.)؛ بیروت، دارالکتاب العربی؛ الاصابه، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ ق.)؛ به کوشش علی محمد معوض و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، جوادی آملی، تهران، اسراء، ۱۳۷۳ ش؛ جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)؛ به کوشش صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.)؛ بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ الدرالمنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)؛ بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ ق؛ رجال الطوسی، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)؛ به کوشش جواد قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ ق؛ روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م. ۵۵۴ ق.)؛ به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ ش؛ السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۸-۲۱۳ ق.)؛ به کوشش مصطفی السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛ الطبقات الکبری، ابن سعد (م. ۲۳۰ ق.)؛ به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸ ق؛ کشف الاسرار، میبدی (م. ۵۲۰ ق.)؛ به کوشش علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۱ ش؛ مجمع البحرین، الطریحی (م. ۱۰۸۵ ق.)؛ به کوشش محمود عادل و احمد حسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ ق؛ المستدرک علی الصحیحین، الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ ق.)؛ به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱؛ معالم التنزیل، البغوی (م. ۵۱۰ ق.)؛ بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۴ ق؛ المغازی، الواقدی (م. ۲۰۷ ق.)؛ به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ ق.
دانشنامه موضوعی قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ثعلبة بن غَنَمَه انصاری
