ثروت فنون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثروتِ فنون، نام مجله ای مشهور و جریان ادبی غربگرا در ادبیات
عثمانی که گروهی از شعرا و نویسندگانِ غالباً جوان و دارای بینش و دریافت هنری و ادبی مشترک، که در فاصلة سالهای ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۹ پیرامون مجلة ثروت فنون گرد آمده بودند، آن را پدید آوردند.
این جریان نامهای دیگری نیز داشته است، از جمله مکتب توفیق فکرت و
خالد ضیاء اوشاقلی گیل (عشّاقی زاده)، دو نمایندة برجستة آن، و ادبیات جدیده
. وابستگان جریان مذکور، آثار خود را در
مجموعة کتابخانة ادبیات جدیده منتشر کرده اند
و در بعضی منابع، ادبیات ثروت فنون با عنوان «ادبیات جدیده» معرفی و بررسی شده است
ثروت فنون، مجله ای هفتگی و مصور بود که از ۱۳۰۸ با مدیریت
احمد احسان (متوفی ۱۳۲۱ ش /۱۹۴۲) منتشر می‌شد.
و در بر دارندة مطالبی در بارة ادبیات، فنون، صنایع و تراجم احوال بود.
احمد احسان به توصیة معلمش، محمود اکرم رجائی زاده (متوفی ۱۳۳۲)، از شعرا و نویسندگان وابسته به جریان ادبیات تنظیمات
، سردبیری بخش ادبیات مجله را از شمارة ۲۵۶ (شعبان ۱۳۱۳) به توفیق فکرت سپرد
. از همین تاریخ با پیوستن شاعران و نویسندگانی که ثروت فنونی خوانده شده اند، مجله جنبة ادبی و هنری پیدا کرد و جریان مورد بحث به سرعت شکل گرفت.
با کناره گیری توفیق فکرت از مجله در ۱۳۱۹ و به دنبال آن توقیف مجله در رجب ۱۳۱۹، به علت چاپ ترجمة مقاله ای با عنوان «ادبیات وحقوق»، که در آن تلویحاً از
انقلاب فرانسه سخن رفته بود، گروه مورد بحث از هم پراکنده شد
بعد از شش هفته، نشر مجله دوباره با همان هویتِ پیش از تصدی توفیق فکرت، از سرگرفته شد و انتشارش با فراز و فرودهایی تا جمادی الا´خرة ۱۳۶۴/ مه ۱۹۴۴ ادامه یافت
ولی دیگر نتوانست به مجلة معتبر ادبی تبدیل شود.
افراد گروه نیز در دورة استبداد عبدالحمیدی، دیگر امکان گردهمایی نیافتند. بیشتر آنان پس از آن هم به نوشتن ادامه دادند و حتی بعضی از آنان در دوره های حاکمیت
جمعیتِ اتحاد و ترقی و جمهوری به مقامات عالی ادبی رسیدند
لیکن جریان، شتاب و توان خود را از دست داد و راه زوال پیمود.
اعضای ثروت فنون ده شاعر و شش نویسنده بودند، شامل توفیق فکرت، جناب شهاب الدین (متوفی ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴)، حسین سیرت (اوزسِوَر؛ متوفی ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۹)، حسین سُعاد (یالچین؛ متوفی ۱۳۲۱ ش/ ۱۹۴۲)،
علی اکرم (بولایر؛ متوفی ۱۳۱۶ ش/ ۱۹۳۷)،
احمدرشید (ری؛ متوفی ۱۳۳۵ ش/ ۱۹۵۶)، سلیمان نظیف (متوفی ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷)، سلیمان نسیب (متوفی ۱۳۳۵/۱۹۱۷)، فائق عالی (اُوزان سُوی؛ متوفی ۱۳۲۹ ش /۱۹۵۰)، جلال ساهر (اروزان؛ متوفی ۱۳۱۴ش /۱۹۳۵)، خالد ضیاء اوشاقلی گیل (عشّاقی زاده؛ متوفی ۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵)، محمد رئوف (متوفی ۱۳۱۰ ش/ ۱۹۳۱)، حسین جاهد (یالچین؛ متوفی ۱۳۳۶ ش/ ۱۹۵۷)، احمد حکمت (مفتی اوغلی؛ متوفی ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷)، صفوت ضیا (متوفی ۱۳۰۸ ش/ ۱۹۲۹) و احمد شعیب (متوفی ۱۳۲۸/ ۱۹۱۰)
بینش، دریافت و اسلوب هنری و ادبی جریان ثروت فنون حاصل زمینه و مقدماتی بود که به‌طور کلی از دو منبع سرچشمه می‌گرفت: تنظیمات و غرب.
دورة تنظیمات زمینه ساز نخستین جریان ادبی جدید و درعین حال غربگرا، در عثمانی به شمار می‌رود. ادبیات تنظیمات، که بر ادبیات دیوانی شوریده بود، عناصری از آن جریان دیرپا را در خود داشت. جریان ادبی ثروت فنون هم که به اعتباری ادامة ادبیات تنظیمات به شمار می‌آید، ضمن تأثیر گرفتن از ادبیات تنظیمات، عناصری از ادبیات دیوانی را حفظ کرده بود، مانند استفادة شعرای ثروت فنونی از اوزان عروضی سنّتی، البته با تجدیدنظر
چنانکه آنان در مقابل قافیة بَصَری مورد قبول
سنّت گرایان ، قافیه را امری سمعی می‌دانستند و مثلاً کلمات «
عبث » و «
مقتبس » را هم قافیه می‌شمردند
. همچنین قالب مستزاد را، تحت تأثیر شعر
فرانسه ، به شعر آزاد نزدیک کردند و بدین ترتیب قالب جدیدی به وجود آمد که مستزاد آزاد نامیده شد.
در بحث از تأثیر ادبیات تنظیمات در جریان ثروت فنون، شعرا و نویسندگان نسل دوم آن ادبیات، چون عبدالحق حامد ترخان (متوفی ۱۳۱۶ ش/ ۱۹۳۷) و رجایی زاده، نقشی هموار کننده برای رشد و توسعة جریان موردبحث داشتند. عبدالحق حامد شاعری بود که ثروت فنونیها نوآوریهای او را در زمینة قالب و محتوا دنبال کردند و توسعه دادند.
رجایی زاده هم با آثار و گفتار خود ثروت فنونیها را تحت تأثیر قرار داد. وی بر آن بود که هر شعری لازم نیست دارای وزن و قافیه باشد، همچنانکه هر سخنِ دارای وزن و قافیه هم شعر محسوب نمی‌شود. همین اصل، مقبول ثروت فنونیها شد و موجبات نزدیک شدن نظم به نثر و سروده شدن اشعار منثور را فراهم آورد.
اغلب ثروت فنونیها تحصیل کرده مدارسِ دورة تنظیمات بودند و زبان خارجی را، که غالباً
فرانسه بود، در مدرسه آموخته بودند. همچنین از همان نوجوانی با ادبیات غرب، به ویژه با مکتبهای ادبی نو، آشنا شده و تحت تأثیر آن‌ها قرار گرفته بودند.
بعضی از آنان، چون جناب شهاب الدین، هنگام اقامت در پاریس با مکتبه‌ایی چون
پارناسیسم و
نمادگرایی (
سمبولیسم ) از نزدیک آشنا شدند و تحت تأثیر آن‌ها به سرودن شعر پرداختند.
خالدضیاء اوشاقلی گیل ، که زبان فرانسه را در یک مدرسة راهبی آموخته بود.
، از واقع گرایان (
رئالیستها) پیروی و در رمان نویسی از برادران گنکور تقلید می‌کرد.
شعر آن‌ها نه تنها از نظر موضوع و محتوا، بلکه از نظر شکل و قالب نیز تأثیر بسیاری از شعر فرانسه پذیرفته بود.
ثروت فنونیها بر اثر نفوذ
پارناسیستها و نمادگرایانِ فرانسوی، برای بیان احساسات درونی خود، واژه های زیادی از
فارسی و
عربی به عاریت می‌گرفتند و با آن‌ها ترکیبات اضافی می‌ساختند، معانی جدیدی به کلمات می‌دادند، و از ساختارهای دستوری غیرمتعارف بدون فعل، جملات ناتمام، استعارات و تشبیهات به افراط استفاده می‌کردند.
ثروت فنونیها غالباً در دهة ۱۸۷۰ به
دنیا آمده بودند و در دورة اضمحلال امپراتوری عثمانی و هم زمان با تشدید استبداد عبدالحمیدی بزرگ شده بودند
و این اوضاع و احوال ناامیدکننده و اختناق آور بر آثار منظوم و منثور آنان تأثیر گذاشته بود. ادبیات ثروت فنونی که تحت سیطرة ممیزی بود، ادبیاتی سیاست گریز و به شدت عاطفی، درون نگر، فردگرا و
یأس آمیز بود. شاعران و نویسندگان این جریان، به عمد، از پرداختن به مسائل و مشکلات
اجتماعی طفره می‌رفتند
و اگر هم ناخشنودیشان از اوضاع و احوال حاکم بر کشور در آثارشان انعکاس می‌یافت، چنان در لفافة استعارات پوشیده شده بود که کمتر خواننده ای به آن پی می‌برد. مخاطب آنان نیز نه تودة مردم، که نخبگان و روشنفکران بودند و بر اصل هنر برای هنر تأکید می‌کردند.
ازاین رو، از آنان به سبب مفهوم نبودن آثارشان به شدت انتقاد می‌کردند.
و حتی بعضی از مخالفانشان آنان را دکادان (منحط) می نامیدند.
با این همه، با وجود عمومی نبودن آثار ثروت فنونی و انتقادهایی که بر آن‌ها شده، جریان ثروت فنون، نوآوریها و دستاوردهای ماندگاری در ادبیات ترکی، به
نظم و
نثر ، داشته است.
گروه ثروت فنون در دورة کوتاه حیات خود، علاوه بر شعر و داستان کوتاه و بلند، در انواع ادبی دیگری چون نامه، سفرنامه، خاطره، مقاله و نقد نیز آثاری پدید آوردند.
لیکن ممیزی شدید و کوتاه بودن دورة فعالیت گروه، از شکوفا شدن بیش از پیش جریان مذکور جلوگیری کرد،
چنانکه ثروت فنونیها برای نوشتن نمایشنامه منتظر فرا رسیدن دوران مشروطیت دوم و پس از آن شدند.
(۱) ادبیات نوین ترکیه ، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۲) رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم ، تبریز ۱۳۷۴ ش.
ta ªrihi , Istanbul ۱۹۸۷.i(۳) Nihad Sa ªmi Banarl â, Resimli Tدrk edebiya ªt
(۴) EI ۲ , s.v. "Therwet-i fدnu ¦n" (by ´ig §dem Bal âm).
(۵) IA , s.v. " Tدrkler. III : Edebiyat. Servet-i fدnu ªn devri" (by Kenan Akyدz).
, Istanbul ۱۹۶۵-۱۹۶۶.i(۶) Ahmet Kabakl â, Tدrk edebiyat
(۷) ìدkran Kurdakul, ìairler ve yazarlar sخzlدg §د , Istanbul ۱۹۷۳.
(۸) Meydan Larousse , Istanbul ۱۹۷۹-۱۹۸۱.
(۹) Rauf Mutluay, Tanzimat ve Servetifدnun edebiyat , Istanbul ۱۹۸۸.
, Istanbul ۱۹۷۴.i(۱۰) idem, Tدrk edebiyat
(۱۱) The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York ۱۹۹۵, s.v. " Turkish literature" (by Sarah G. Moment Atis).
(۱۲) Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey , Cambridge ۱۹۸۵.
(۱۳) TA , s.v. "Servetifد nu ªn" (by H. Diriخz).
(۱۴) TDVIA , s.v. "Edebiya ªt- âced ªâde" (by M. Orhan Okay).
ve eserleri , Istanbul ۱۹۸۶.i , sanat i(۱۵) Recep Usta, Tevfik Fikret: hayat
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثروت فنون».
