ثابت بن قره حرانی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثابت بن قره صابئی (
۲۲۱ ـ حدود
۳۰۰ق)، منجم، فیلسوف و طبیب
صابئی مذهب در
قرن سوم هجری قمری بود که به دربار
خلفای عباسی راه پیدا کرد.
ابوالحسن ثابت بن قرة بن مروان بن ثابت صابئی حرانی، در
سال ۲۲۱ق
در حران، شهری بین
موصل و
شام به دنیا آمد
و در آنجا رشد یافت و بعداً ساکن
بغداد شد.
عیسی بن اسید و ابوالحسن ثابت بن سنان بن قرة که نوه وی بود، از شاگردانش
محسوب می‌شوند. وی را صابئی مذهب و عالم به نجوم، هندسه، فلسفه و طب دانسته‌اند.
اما زمانی که بسیاری از آرای صابئون را ردّ کرد، از شرکت در جمع آنها منع شد. وی در حران صرافی داشت و مدتی نیز مجبور شد در کفرتوثا اقامت کند
تا اینکه
محمد بن موسی بن شاکر، منجم معروف دربار
مامون (خلافت
۱۹۸-
۲۱۸ق) و
معتصم (خلافت ۲۱۸-
۲۲۷ق) هنگام بازگشت از سفر
روم، با ثابت ملاقات کرد و او را فردی فصیح و عالم یافت و مقدمات حضور او را در دربار فراهم کرد و ضمن آموزش‌هایی به دربار راه یافت و بعدها از منجمان
معتضد (خلافت
۲۷۹-
۲۸۹ق) قرار گرفت.
ذهبی مرگ حرانی را در
سال ۲۸۹ق در بغداد آورده،
اما
الندیم تصریح دارد که حرانی در
سال ۲۲۱ق متولد شد و پس از ۷۷
سال شمسی درگذشت
که با این
حساب سال درگذشت او حدود ۳۰۰ق خواهد بود.
آثار حرانی عبارت‌اند از:
•
حساب الاهله؛ • رسالة فی سنة الشمس؛ • رسالة فی استخراج؛ • المسائل الهندسیه؛ • رسالة فی الاعداد؛ • الشکل؛ • القطاع؛ • رسالة فی الحجة المنسوبه الی سقراط؛ • ابطال الحرکة فی فلک البروج؛ • رسالة فی الحصی؛ • المتولد فی المثانه؛ • وجع المفاصل و النقرس؛ • رسالة فی السبب الذی من اجله جعلت میاه البحار مالحة؛ • رسالة فی البیاض الذی یظهر فی البدن؛ • رسالة الی رائق؛ • جوامعه لکتاب جالینوس فی الادویه المفرده؛ • رسالة فی الجدری و الحصبه
؛ • اختصار کتاب مابعدالطبیعة؛ • اختصار نبص الصغیر لجالینوس؛ • اصناف الامراض؛ • اغالیط السوفسطائیه فی آلات الساعات التی تسمی رخامات؛ فی اشکال الخطوط التی یمر علیها ظل القیاس؛ • فی الاخلاق؛ • فی الاطلال؛ • فی آلة الزمر؛ • فی الانواء؛ • فی ایضاح مسیرات القمر الدوریة؛ • فی اشکال المجسطی؛ • فی تدبیر الصحة؛ • فی البصر و البصیرة؛ • فی علم العین؛ • فی تسهیل المجسطی؛ • فی ترکیب الافلاک؛ • فی تدبیر الامراض الحادة؛ • فی تشریح بعض الطیور؛ • فی تفسیر الاربعه؛ • فی التصرف؛ • فی اشکال القیاس؛ • فی حرکة الفلک؛ • فی جوامع المسکونة؛ • فی الخاصه؛ • فی تشریف صناعة الطب؛ • فی الحث علی تعلم الطب و الحکمة؛ • جوامع کتاب الامراض لجالینوس؛ • سوء المزاج المختلف؛ •تشریح الرحم؛ • جوامع تفسیر جالینوس لکتاب بقراط فی الاهویه؛ • جوامع کتاب جالینوس فی الادویه المنقیه؛ • جوامع کتاب الاعضاء الالمة؛ • جوامع کتاب باریمینیاس؛ • جوامع کتاب انالوطیقا؛ • جوامع کتاب الفصد لجالینوس؛ • جوامع کتاب الکثرة جوامع کتاب مرة السوداء جوامع مقالة جالینوس فی تشریف صناعة الطب جوامع کتاب نیقوماخس فی الارتماطیقی جوامع المقالة الاولی من الاربع لبطلمیوس فی سبب کون الجبال؛ • الرد علی من قال ان النفس مزاج سوء؛ • المزاج المختلف؛ • فی رویة الاهله؛ • فی الجنوب؛ • فی رویة الاهله من الجداول؛ • فی سبیل الاثقال التی تعلق علی عمود واحد؛ • فی السیاسه؛ • فی صفة استواء الوزن؛ • فی شرح السماع الطبیعی؛ • فی طبایع الکواکب؛ • فی العروض فی الطریق الی اکتساب الفضیله؛ • فی العمل بالممتحن؛ • فی علم ما فی التقویم بالممتحن؛ • فی العمل بالکرة؛ • فی علة کسوف الشمس و القمر؛ • فی قطع المخروطه المساوی؛ • رسالة فیما اغفله ثاون؛ • فی
حساب کسوف الشمس و القمر؛ • فی قطع الاسطوانة؛ • فی قسمة الارض؛ • فی المربع و قطره؛ • فی مراتب قراءة العلوم؛ • فی محنة
حساب النجوم؛ • فی مراتب العلوم؛ • فی المدخل الی اقلیدس؛ • فی المدخل الی المجسطی؛ • فی المدخل الی المنطق؛ • فی مساحة الاشکال؛ • فی مساحة الاجسام؛ • فی المسائل الطبّیه؛ • فی المسائل المشوقة الی العلوم؛ • فی الموسیقی؛ • فی مقدمات اقلیدس؛ • فی مساحة قطع الخطوط؛ • فی النبض؛ • فی النسبة المؤلفه؛ •فی الوقعات التی فی السکون؛ • فی وصف القرص؛ • فی الهیئة؛ • فی ما یظهر فی القمر من آثار الکسوف کناش
؛ • الروضة فی الطب؛ • فی الجبریبین فیه علاقة الجبر بالهندسة؛ • رسالة فی حرکه النیرین؛ • حرکات الافلاک؛ • رساله فی الشکل القطاع؛ • من کتاب المحکی؛ • مجموع فی الفلک
الذخیره فی علم الطب؛ • حریر کتاب المفروضات
ترجمة ماخوذات ارشمیدس؛ • شرح کنز الاسرار و ذخائر الابرار
و تعریب کتاب مختصر کرات.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ثابت صابئی»، ج۱، ص۲۱۴-۲۱۵.
