تیم قریش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَیْم، تیره‌ای از
قبیله قریش می‌باشد.
تیم در
لغت به معانی گوناگون، از جمله «هواخواه سرگشته‌ای که
عقلش را از دست داده» یا «بنده به ذلت افتاده» است.
چند تیره و
قبیله عرب بدین اسم نامیده شده
و افراد این قبایل را تَیمی خوانده‌اند.
از آن میان بنی تیم بن مرّه را مُرّی نیز لقب داده‌اند.
مُرّه، پدر تیم، که نیای هفتم
پیامبر اکرم به شمار می‌رود،
فرزند کعب بن لُؤَیّ که نسبش به عدنان می‌رسد، دانسته شده است.
سَعد، أَحَبّ و به روایتی شُکامه
سه فرزند تیم بن مُرّه بودند.
أَحَبّ در جوانی درگذشت و فرزندی از خود به جا نگذاشت.
ازینرو، نسل تیم بن مرّه جملگی از سعد بن تیم
و نامدارترین مردان این طایفه از نسل عمرو بن کعب بن سعدند.
تیم یکی از ۲۵ تیره
قریش و از ده تیره مهم آن، از تیرههای قریشِ بَطاح (ساکنان درون
مکه )
بودند که سیادت و اشرافیت خود در
عصر جاهلیت را در
دوره اسلامی نیز حفظ کردند.
برخی خاندان‌های بنو تیم، بیشتر از راه کشاورزی، بویژه کشت
خرما و
گندم ، ثروت فراوانی به دست آورده بودند.
این تیره با وجود تَیمیان نامبردار و متنفذ، همواره موقعیت اجتماعی استواری داشت.
بنی تیم در برخی از مهم‌ترین پیمان‌های جاهلی شرکت داشتند، از جمله در
حِلْفُ‌الرِّباب با قبایل مُزَیْنَه (ثور)، عَدْی، عُکْل و ضَبَّة
و در دو پیمان مشهور
حِلْفُ‌المُطَیَّبین و
حِلفُ‌الفُضول .
در
حلف‌المطیبین که در پی کشمکش تیرههای قریش برای تصاحب برخی مناصب مکه پدید آمد، بنی تیم با
بنی عبدمناف و
بنی اسد و
بنی زهرة بن کلاب و
بنی الحارث بن فهر هم پیمان شد.
این دو پیمان، در خانه
عبداللّه بن جُدْعان (بن
عمرو بن کعب )، بزرگ بنی تیم، بسته شد،
که از نامدارترین تیمیان در آستانه ظهور
اسلام و مشهور به بخشندگی و امانتداری بود.
و تَیمیان به رهبری او، در نبردهای
بَرّاض (نخله) و
شَمْظَة (هر دو از جنگ‌های فِجار) با
قبیله هَوازِن جنگیدند.
نشانه‌ای دیگر از موقعیت اجتماعی بنی تیم در عصر جاهلی، سهم آنان در بازسازی‌های
کعبه است.
مطابق پیمان‌های قریش، بنی تیم به همراه
بنی مخزوم عهده دار بنایِ دیوار پشتی خانه کعبه (دُبُرالبیت) بودند.
پس از ظهور اسلام نیز برخی از نامدارترین
صحابه پیامبر از بنی تیم بودند، از جمله:
ابوبکر بن ابی قُحافه ،
و
طلحة بن عبیداللّه ،
هر دو از نوادگان عمرو بن کعب؛ و نیز
صُهَیب بن سنان ،
و احتمالاً
بلال بن رَباح ،
هر دو از موالی تیم بن مرّه؛ با این‌همه، بنی تیم نسبت به دیگر تیرههای قریش اهمیت کمتری داشتند، چنانکه در ماجرای
سقیفه و رقابت
مهاجران با یکدیگر و با
انصار (بویژه
اوس و
خزرج )،
بیعت با مردی از تیمیان که گمان نمی‌رفت بتواند
خلافت را در تیره خود همیشگی سازد و دیگر قبایل را از این امر محروم کند، چندان دشوار نبود،
اگر چه عوامل پیدایش ماجرای سقیفه در مناسبات و منازعات قبایل عرب خلاصه نمی‌شود.
پس از سقیفه «تیم» و «عدی» کنایه‌ای از نام
ابوبکر و
عمر نیز شد که بویژه مخالفان تصمیم سقیفه، در سخنان خود به طرزی نمادین آن را به کار می‌بستند.
پس از درگذشت ابوبکر نیز برخی از تیمیان عهده‌دار مناصب مهمی شدند، از جمله:
قُنْفُذ بن عُمَیر بن جُدْعان ، از والیان مکه در زمان خلافت عمر،
عبداللّه بن قنفذبن عمیر، نخستین صاحب الشرطه در خلافت اسلامی ، منصوب از جانب خلیفة سوم
محمدبن ابی بکر، از والیان مصر در زمان خلافت علی بن ابی طالب
اسحاق بن طلحه ، از مسئولان دیوان
خراج خراسان در زمان خلافت
معاویه ،
و عبداللّه بن محمد (نواده پنجم
طلحه )، از
قاضیان مدینه و مکه در روزگار خلافت
هارون الرشید .
برخی دیگر از تیمیان نامدار اینان‌اند: محمد بن مُنْکَدِر (۵۴ ـ۱۳۰) از
تابعین ، که حدود دویست
حدیث از صحابه نقل کرده؛
سلیمان بن قَتّه از تابعین و
شاعران شیعی و سراینده اشعاری در رثای
امام حسین و
شهیدان کربلا ؛
اسماعیل بن یسارنسائی (متوفی ۱۳۰)، شاعر شعوبی و از موالی بنی تیم؛
ابوعثمان ربیعة بن ابی عبدالرحمان مشهور به ربیعة‌الرّأی ، از اصحاب رأی ، در
استنباط فقهی ، که از صحابه و تابعین مدینه حدیث شنید و
مالک بن اَنَس و
سفیان ثوری از او
روایت کرده‌اند.
مالک بن انس (متوفی ۱۷۹)، پایه‌گذار مکتب فقهی
مالکی ؛
و ابو عبیده مَعْمَر بن مُثَنّی (متوفی ۲۰۹)،
نحوی شعوبی و از موالی بنی تیم که در مثالب عرب کتابی نگاشت و به برخی باورهای
خوارج پایبند بود.
(۱) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۲) ابن حبیب، کتاب المحبر، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۳) ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
(۴) ابن حزم، جمهرةانساب العرب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ابن درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۵) انساب العرب، کتاب جمهرة اللغة، چاپ رمزی منیر بعلبکی، بیروت ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸.
(۶) ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نجف ۱۹۵۶.
(۷) ابن عبدربه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
(۸) ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
(۹) ابن کلبی، جمهرة النسب لا بن الکلبی، ج ۱، چاپ محمود فردوس العظم، قاهره (۱۹۸۲).
(۱۰) ابن منظور، لسان العرب.
(۱۱) لوط بن یحیی ابومخنف، مقتل الحسین، قم ۱۳۹۸.
(۱۲) عمر بن یوسف اشرف الرسولی، طرفة الاصحاب فی معرفة الانساب، چاپ ک و سترستین، دمشق ۱۹۴۹، چاپ افست بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۱۳) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
(۱۴) خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، دمشق ۱۳۹۷.
(۱۵) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «ابوبکر» (از هادی عالم زاده).
(۱۶) زرکلی، الاعلام.
(۱۷) سمعانی، الانساب.
(۱۸) اسماعیل بن محمد سیدحمیری، دیوان السیّدالحمیری، چاپ شاکر هادی شکر، بیروت (۱۹۶۶).
(۱۹) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، لب الالباب فی تحریر الانساب، بیروت: دارصادر، (بی تا).
(۲۰) طبری، تاریخ (بیروت).
(۲۱) جوادعلی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸.
(۲۲) عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۲۳) محمد بن محمدمرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۲۴) مسعودی، مروج (بیروت).
(۲۵) مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳.
(۲۶) مؤرّج سدوسی، کتاب حذفٍ من نسب قریش، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره (۱۹۶۰)، چاپ افست بیروت ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
(۲۷) یاقوت حموی، معجم البلدان.
(۲۸) ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیم»، شماره۴۱۶۸.
