تکیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تکیه ، مکان گردآمدن
صوفیان ، مزار مشایخ صوفیه، اقامتگاه موقت صوفیان در
سفر ، مهمانپذیر رایگان در شهرهای زیارتی ، و بویژه در
ایران محل برگزاری مراسم
سوگواری پیشوایان دین به ویژه سوگواری‌های
ماه محرّم و اجرای
تعزیه می‌باشد.
واژة تکیه و ترکیبات هم خانواده آن (تکیه دادن، تکیه داشتن و تکیه کردن) به معنای پشت به چیزی گذاشتن، اعتماد کردن، پشت دادن و آسایش نمودن و راحت کردن، چیزی که بر آن پشت گذارند، در فارسی از قدیم کاربرد بسیار داشته است.
این واژه در زبان ترکی و فارسی و سپس عربی معنای اصطلاحی یافته است. سبب این امر، آن بوده است که ساکنان تکیه برای گذران زندگی بر درآمد
اوقاف و کمکهای نیکوکاران اتکا می‌کرده‌اند.
این واژه قطعاً عربی نیست و در فرهنگ‌های کهن لغت عربی نظیر آثار
ابن فارس ،
جوهری و
ابن منظور و
مرتضی زبیدی وجود ندارد؛ ازینرو در باره اصل آن وحدت رأی در بین واژه نامه نویسان دیده نمی‌شود.
دزی
در باره منشأ واژه سکوت کرده و در عین حال قول فلیشر را که کلمه را به صورت تَکُیَه ضبط کرده، نادرست خوانده است. فلیشر این کلمه را مشتق از «اتّکا» می‌دانسته است.
به نوشته لاله تیک
این کلمه فارسی و بر گرفته از تُکا'ه عربی است گویا مراد او کلمه «تُکَأَة» به معنای
عصا و هر چیزی است که بدان تکیه کنند.
کلمان هوار نیز آن را فارسی و به معنای پوست (= تکّه) دانسته و گفته است که چون درویشان در مراکز خود از پوست بره استفاده می‌کردند، به این مکان‌ها بتدریج تکیه گفته شد.
پیرنیا تکیه را به معنای مطلق بنای بلند دانسته است.
به نظر محمد عدنانی
واژة تکیه ترکی و مأخوذ از تُکَأَة عربی است و به همین دلیل جمع درست آن باید تُکَآت باشد ولی چون واژه تکایا در
زبان عربی رواج یافته کاربرد آن جایز است.
نویسندگان
المعجم الوسیط نیز بدون هیچ توضیحی این واژه را ترکی دانسته اند.
(۱)
المعجم الوسیط، ابراهیم امین و دیگران، مصر ۱۴۰۰.
(۲) صالح لمعی مصطفی، التراث المعماری الاسلامی فی مصر، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
(۳) الموسوعة الفلسطینیه، دمشق: هیئة الموسوعة الفلسطینیة، ۱۹۸۴.
(۴) لاله تیک چندبهار، بهارعجم، تهران ۱۳۷۹.
(۵) دهخدا.
(۶) اسدی خیرالدین، موسوعه حلب، به کوشش محمد کمال، حلب.
(۷) محمد عدنانی،
معجم الاغلاط اللغویة المعاصرة، بیروت ۱۹۸۹.
(۸) رینهارت دزی، تکملة
المعاجم العربیه، ترجمه د محمد سلیم النعیمی، بغداد ۱۹۸۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تکیه»، شماره۳۸۱۲.
