تورکپولی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تورکپولی (یا تورکپلها)، عنوان سربازانِ مزدورِ پیشتر
مسلمان و سپس
مسیحی شده ترک تبار ( که
مسیحیت آنان تشریفاتی
و احتمالاً به منظور ورود در خدمت مسیحیان و دریافت مزد بوده است )، در سپاه روم شرقی و امپراتوری لاتینی قسطنطنیه (۱۲۰۴ـ۱۲۶۱/ ۶۰۰ـ ۶۵۹).
این افراد در مناطق
بالکان ،
خاورمیانه ،
قبرس و
رودس از اواخر
قرن پنجم / یازدهم به بعد، بویژه اواخر قرن ششم / دوازدهم و قرون هفتم و
هشتم / سیزدهم و چهاردهم ، خدمت می‌کردند.
دانشمندان یونانی گاه به اشتباه آنان را به نهاد قدیمی عثمانی ، به نام دِوشیرمه (استخدام پسربچه‌ها برای سربازی) و دسته‌های ینی چری نسبت داده‌اند که نیاکان آنان سربازان مزدور ایرانی (مثلاً
سلجوق و
ترکمن ) مشغول خدمت در
روم شرقی بودند.
وقایع نگاران صلیبی اعقاب بعدی آنها را تورکپولهایی می‌دانند که یا نزد ترکان پرورش می یافتند یا مادرشان مسیحی و پدرشان ترک بود.
و یا کافرانی بودند که به نامهای مسیحی خوانده می شدند و پدری ترک و مادری یونانی داشتند.
قدیمترین کاربرد این اصطلاح در سندی از روم شرقی مشاهده می‌شود، که در آن به راهب آتنی ، سرجیوس توروکوپولوس (۴۷۵/۱۰۸۲) که احتمالاً پیشتر
مسلمان بوده ، اشاره شده است . یقیناً مشهورترین تورکپول روم شرقی تتیکیوس (۱۰۷۸ـ۱۰۹۹ یا ۱۱۰۳) بود که بنا بر نظر آنّاکومننا
. به امپراتور آلکسیوس اول کومننوس خدمت می کرد و در مقابل نورمانها، سلجوقیان
روم ، پچنگها ، قپچاقها و شهسوارانِ اولین جنگ صلیبی جنگید و به مقام بلندی رسید، اما سرانجام در ۴۹۱/۱۰۹۸ از محاصرة انطاکیه دست کشید و بدین ترتیب روم شرقی فرصت گرانبهای تصرف دوبارة انطاکیه را از دست داد.
حتی پس از آن ، آلکسیوس اول از تورکپولها در مقابل سلجوقیان استفاده کرد و نیز دسته های تورکپول بیشتری را به خدمت صلیبیان گماشت.
شرح مفصّلی از تورکپولهایی که در خدمت روم شرقی بودند در آثار گئورک پاخیمرس و نیکفوروس گرگوراس به چشم می خورد. گزارش گرگوراس
حاکی از آن است که اعقاب تورکپول سلطان
سلجوقی روم ،
کیکاووس دوم ، در خدمت فرمانروایان سلسلة پالایولوگوس ،
میخائیل هشتم (۶۵۷ یا ۶۵۹ـ۶۸۱/ ۱۲۵۹ یا ۱۲۶۱ـ۱۲۸۲) و آندرونیکوس دوم ، در مقابل مهاجمان کاتالونیایی و حاکمان نیمه مستقل تِسالی / تِسالیه به شهرت رسیدند (ح ۶۶۶ـ ۶۷۸ تا ۷۳۰ـ۷۳۴/ ۱۲۶۸ـ۱۲۷۹ تا ۱۳۳۰ـ ۱۳۳۴). تورکپولها در جنگ یونانی ـ رومی که در ۶۶۱ـ۶۶۲/ ۱۲۶۳ـ۱۲۶۴ در موره / مورئا رخ داد، به سود رومیان شرکت کردند. در اواخر
قرن هفتم / سیزدهم ، تورکپولها در مرکز و شمال غربی
مقدونه یونان ، در منطقة رودخانة واردار مستقر شدند.
هنگامی که در اوایل قرن
هشتم / چهاردهم تعدادی از آنها در بخش غربی تراکیا/ تراکیه در رشته کوه رودوپ ساکن شدند، در لشکرکشیهای
کاتالونیا به روم شرقی شرکت کردند؛ سپس از مهاجمان غارتگر جدا شدند و نهایتاً بخشی از آنان به سوی
صربستان حرکت کردند. در
طرابزون کتیبه ای به تاریخ
یهودی ۶۸۴۱ (۷۰۴ تا ۷۰۶/ ۱۳۰۵ـ۱۳۰۶) از گئورگیوس ترکوپولوس نام برده است.
در طول
جنگهای صلیبی بسیاری از تورکپولها با
مسیحیت شرق (قرنهای ششم و هفتم / دوازدهم و سیزدهم ) همراهی کردند؛ هم به عنوان دسته های جنگجو در مقابل مسلمانان (برای نمونه در جنگ پنجم صلیبی ، از ۶۱۴ـ ۶۱۸/ ۱۲۱۷ـ ۱۲۲۱، هنگامی که اوگ اوّل لوزینی قبرسی ــ از خاندان لوزینیان ــ آنان را اعزام کرد، و آنان توانستند جایگاه برجسته ای در سپاه
صلیبیان کسب کنند)، هم در خدمت رسته های نظامی
ژان ریشار بر این نکته تأکید کرده است که در مشرق ، تورکپولها به تقلید از تورکپولهای روم شرقی به کار گرفته می‌شدند.
به دنبال چهارمین
جنگ صلیبی از ۶۰۰/۱۲۰۴ تورکپولها به منظور تقویت سپاهیان امپراتوری
روم وارد
رومانی و
قسطنطنیه شدند، همچنین در جنگ بعدی با بلغارها شرکت کردند.
در قبرس تورکپولها از
قرن ششم / دوازدهم به بعد در خدمت روم بودند، گی اول لوزینی ، پس از برانداختن حکومت روم شرقی اقطاعاتی میان جنگجویان مزدور بلندمرتبة تورکپول که به ریاست تورکپولی بزرگ حفاظت از جزیره را به دست گرفتند، تقسیم کرد. از آن پس در منابع لاتین
این عنوان با عنوان کمانداران سبک اسلحه (به صورت نیروی شهربان ) یکی شد. از قرن
هشتم / چهاردهم به بعد و در اواخر دوره های فرانکی و ونیزی در سدة نهم و دهم / پانزدهم و شانزدهم به عنوان یک نیروی نظامی جذب اقوام محلی شدند و از آن هنگام در منابع یونانی چون آثار لئونتیوس ماخائراس و گئورگ بوسترونیوس با عناوین تورکپولی ، تورکپولیردس ، تورکپولیزای و غیره مطرح می شوند.
؛
سرانجام در رودس تورکپولها در فتح جزیره به دست شهسواران
مهمان نواز میان سالهای ۷۰۶ تا ۷۱۰/ ۱۳۰۶ـ ۱۳۱۰ شرکت کردند.
بنابراین ، واژة تورکپُلیری / تورکوپللری (سواره نظام سبک اسلحه ) به طور وسیع به شهسوارانی اطلاق می شد که وظیفة پاسداری سواحل جزیره و نگهبانی از جمعیتهای ساحل نشین را به عهده داشتند.
(۱) ( ابن منقذ، کتاب الاعتبار ، چاپ فیلیپ حتی ، پرینستون ۱۹۳۰.
(۲) هانس ابرهارد مایر، جنگهای صلیبی ، ترجمة عبدالحسین شاهکار، شیراز ۱۳۷۱ش .
(۳) Albert of Aix, "Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione,Emundatione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae", in RHC , Occid ., IV .
(۴) C.Amantos, in Hellenika , VI (۱۹۳۳).
(۵) Anna Comnena, Alexiad , ed. Leib, in Collection Byzantine de l'Association Guillaume Budإ , Paris ۱۹۳۷-۱۹۴۵.
(۶) A. Bryer and D. Winfield, Byzantine monuments and topography of the Pontos , Washing ton ۱۹۸۵.
H.Diament, "Can toponomastics explain the origins of the Crusader French lexemes.(۷) Poulain and Turcople?", Names. Journal of the American Name Society , XXV (۱۹۷۷).
(۸) P. Edbury, The kingdom of Cyprus and the crusades, ۱۱۹۱-۱۳۷۴ , Cambridge ۱۹۹۱.
(۹) J. France,"The departure of Tatikios from the crusading army", Bull etin of the Inst itute of Historical Research , XlIV (۱۹۷۱).
(۱۰) Sir George Hill, A history of Cyprus , repr. Cambridge ۱۹۷۲.
(۱۱) E. Kollias, The city of Rhodes and the palace of the Grand Master , Athens ۱۹۸۸.
(۱۲) A. Luttrell , Hospitallers in Cyprus, Rhodes, Greece and the West, ۱۲۹۱-۱۴۴۰ , London ۱۹۷۸.
(۱۳) G. Moravcsik, Byzantinoturcica , ۳ Leiden ۱۹۸۳, ۳۲۷-۳۲۸.
(۱۴) The Oxford dictionary of Byzantium , ed. Alexander P. Kazhdan et al ., Oxford ۱۹۹۱, s.v. "Tourkopouloi" (by Elizabeth A. Zachariadou).
(۱۵) Th. Papadopoullos, in History of Cyprus (in Greek), IV/L , Nicosia ۱۹۹۵.
(۱۶) Prosopogr. Lexikon der Palaiologenzeit , fasc. XII , Vienna ۱۹۹۴.
(۱۷) Raymund of Aguilers, " Historia Francorum qui ceperunt Jerusalem", in RHC , Occid , III .
Jean Richard The Latin kingdom of Jerusalem , Amsterdam (۱۸) ۱۹۷۹.
(۱۹) idem, La Papautإ et les missions d'Orient au Moyen Age, ۱۳ e -۱۵ e s. , Rome ۱۹۷۷.
(۲۰) idem, "Les turcoples au service des royaumes de Jإrusalem et de Chypre: musulmans convertis ou chrإtiens orientaux?", REI , LIV (۱۹۸۶), ۲۵۹-۲۷۰.
(۲۱) Rodos and A. Savvides, in Byzantinos Domos , II (۱۹۸۸).
(۲۲) A. Savvides, "Late Byzantine and western historiographers on Turkish mercenaries in Greek and Latin armies: the Turcoples/Tourkopouloi", in The making of Byzantine history. Studies dedicated to Donald M. Nicol , ed. R. Beaton and Ch. Rouechإ, Variorum, Aldershot ۱۹۹۳, ۱۲۲-۱۳۶.
(۲۳) idem "Taticius the Turcople", Jnal. Or. Afr. Stud., III . IV (۱۹۹۱-۱۹۹۲).
(۲۴) idem, The Turks and Byzantium, I , Pre-Ottoman tribes in Asia and the Balkans (in Greek), Athens ۱۹۹۶, ۱۵۲-۱۵۵, ۲۲۰- ۲۲۱.
(۲۵) B. Skoulatos, Personnages byzantins de l'Alexiade , Louvain ۱۹۸۰.
(۲۶) Z.Tsirpanles, Rhodes and South Sporades.. ۱۴th-۱۶th centuries (in Greek), Rhodes ۱۹۹۱.
(۲۷) idem, Unpublished documents on Rhodes and the South Sporades, ۱۴۲۱-۵۳ (in Greek), Rhodes ۱۹۹۵.
(۲۸) Geoffroi de Villehardouin, La Conquete de Constantinople , ed. Faral, II , Paris repr. ۱۹۶۳.
(۲۹) S. Vryonis, The decline of medieval Hellenism in Asia Minor , Berkeley ۱۹۷۱.
(۳۰) E. Zachariadou, in Makedonika , VI (۱۹۶۴-۱۹۶۵), ۶۲-۷۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تورکپولی»، شماره ۴۰۲۶.
