تنوخ در عربستان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَنوُخ،
اتحادیه قبایل مختلف
عرب پیش از
اسلام که سلسله
نسب مشترکی را پذیرفته بودند.
علی رغم پاره‌ای گزارش‌های ناهم‌خوان در خصوص
تاریخ اولیه این
پیمان در
شبه جزیره عربستان،
کتیبه‌هایی به زبان‌های سبئی، یونانی، آرامی و سریانی و نیز نوشته‌های بطلمیوس، گزارش
مورخان دوره اسلامی در خصوص این پیمان را، با جزئیاتی که تاکنون امکان تحقیق و بررسی آن‌ها فراهم نشده است، تأیید می‌کند.
تنوخ متعلق به «
دوره مهاجرت» در تاریخ شبه جزیره عربستان است؛ دوره‌ای که
قبایل عرب، به ویژه از جنوب، به سوی مرکز و از آن‌جا به شمال شبه جزیره
عربستان و سرانجام به سوی
هلالِ خَصیب مهاجرت کردند.
تا جایی که به تنوخ بر می‌گردد، روایات تاریخی گوناگونی از مهاجرت از تِهامه به
بحرین در عربستان شرقی وجود دارد،
اما پذیرش جزئیات این روایات، بدون در اختیار داشتن مآخذ کتیبه‌ای و غیرعربی دشوار است.
با وجود این، ورود آنان به بحرین در کتیبه‌ای سَبَئی آمده است.
تنوخ در بحرین به یک اتحادیه تبدیل شد که فرهنگ نویسان با تعبیر «مُقامٌ و تنوخٌ»،
به معنای استقرار یافتن و اقامت کردن به آن اشاره می‌کنند، اشتقاقی که پذیرفتن یا نپذیرفتن آن به یک اندازه دشوار است.
نیز گفته‌اند که در بحرین دو
قبیله «
اَزْد» (تحت فرمان جَذیمه) و «
لَخْم»، به آنان پیوستند، دو قبیله مهمی که ظاهراً
تنوخیان هنگامی که به هلال
خصیب به ویژه نیمه شرقی آن یعنی
عراق رسیدند، با آنان متحد شدند،
ولی روشن نیست این دو قبیله عضو همیشگی
اتحادیه تنوخ شدند یا فقط با آنان ارتباط نزدیکی داشتند.
(۱) ابن حائک، صفة جزیرة العرب، چاپ محمدبن علی اکوع، بغداد ۱۹۸۹.
(۲) ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۳) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی.
(۴) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) بلاذری، فتوح البلدان.
(۶) طبری، تاریخ طبری (بیروت)).
(۷) مسعودی، مروج الذهب (بیروت).
(۸) یاقوت حموی، معجم البلدان.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنوخ در عربستان»، شماره۳۹۶۶.
