تنزیل قرآن (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تنزیل
قرآن، مورد
نزول، معانی و
مصادیق آشکار هر
آیه هنگام نزول است.
در
روایات زیادی که
علامه مجلسی در
جلد ۸۹
بحارالانوار، باب «ان
للقرآن ظهرا وبطنا» آنها را جمع آوری کرده، داشتن
بطن (و بلکه بطون متعددی) برای
قرآن بیان شده است؛ همچنان که دارای
ظهر (ظاهر) است.
فضیل بن یسار می‌گوید: از
امام صادق علیه‌السّلام درباره این
حدیث که «هیچ آیه‌ای از
قرآن نیست، مگر این که ظهر و بطن (ظاهر و باطن) دارد پرسیدم؛ آن حضرت فرمود: «
ظاهر قرآن همان تنزیل آن و
باطن آن همان
تاویل آن است.
در روایت دیگری آن حضرت در پاسخ
به چنین سؤالی می‌فرماید: «ظاهر
قرآن کسانی هستند که درباره آنها نازل شده، و باطن آن کسانی هستند که اعمالی
شبیه آنها دارند، و آن چه در
حق دسته اول ثابت است، درباره دسته دوم نیز جاری است» (ان ظهرالقرآن الذین نزل فیهم و بطنه الذین عملوا بمثل اعمالهم، یجری فیهم ما نزل فی اولئک).
از این روایات می‌توان فهمید که مراد از تنزیل
قرآن مورد نزول، معانی و مصادیق آشکار هر آیه در
عصر نزول است.
امام خمینی به احادیثی نظیر «ان
للقرآن ظهرا و بطنا» توجه خاص داشته و با
نگاه به آنها نظر خود را درمورد ظاهر و باطن بیان کرده‌اند. ایشان "بطن" را
العالم غیبی و "ظهر" را
عالم شهادت می‌داند
به اعتقاد امام خمینی هر کس
به‌حسب فهم و استعداد خود مراحلی از باطن را می‌فهمد و طی می‌کند.
به اعتقاد ایشان مراد از بطون هفت‌گانه، مراتب هفت‌گانه کلی است که از مقام احدیت غیبی مقام ذات آغاز می‌شود و
به حضرت واحدیت در مرتبه دوم می‌رسد و در ادامه
به مقام مشیت،
فیض منبسط،
عالم عقل،
عالم نفوس کلیه،
عالم مثال مطلق و
عالم طبیعت می‌رسد.
آنچه امام خمینی بیان کرده‌اند بر اساس
نگاه به عالم بالا و آمدن
قرآن از
عالم الهی
به عالم انسانی است، اما در
نگاهی دیگر معتقد است که اگر مراد از
قرآن انسان کامل باشد که او هستی جامع و کتاب مبین است، که ظهر و بطن و حدّ و مطلع است و در مواردی
قرآن دارای چهار مرتبه و در مواردی دارای هفت بطن می‌باشد این هفت بطن برای گروهی خاص در
عالم وجود است، ولی نزد کسانی که مشرب ذوقی اعلی دارند، هر فردی از افراد وجود حتی برای موجودات پست نزد اهل ظاهر،
قرآنی جامع است که ظهر و بطن و مراتب هفت‌گانه بطونی دارد.
ایشان معتقد است همان گونه که
کتاب تکوینی و نظام آفرینش دارای مراتبی از ظهور و بطون است،
کتاب تدوین و
قرآن کریم نیز مراتب بسیار داد که
به یک لحاظ، دارای هفت مرتبه و هفت بطن و
به لحاظ دیگر دارای هفتاد بطن است
همچنین امام خمینی انسان را دارای مراتب ظهوری و بطونی می‌داند و معتقد است نشئه‌های سه‌گانه نفس، ملک و ملکوت تجلی یک حقیقت قدسی‌اند و نسبت غیبِ نفس
به ملک و ملکوت آن، نسبت ظاهر و مظهر نیست؛ بلکه نسبت ظهور و بطون شیء واحد است.
تاویل قرآن؛
ظاهر قرآن.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تنزیل قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
