تمهید الوسائل فی شرح الرسائل (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تمهید الوسائل فی شرح الرسائل» از شروح ارزشمند کتاب رسائل به قلم شیخ
علی مروجی قزوینی است. این اثر جمع بین توضیح
و تحقیق پیرامون
فرائد الاصول است که در دوازده جلد نوشته شده است.
سبک نگارش کتاب بدین گونه است که در بالای صفحه متن کتاب رسائل
و در ذیل صفحه شرح مطالب آمده است. نویسنده با آوردن نظریات فحول
اصولیین از جمله
آخوند خراسانی،
محقق اصفهانی،
محقق نائینی،
محقق عراقی و مرحوم
خویی به
نقص و ابرام کلمات شیخ پرداخته
و در این میان دیدگاه خود را نیز بیان کرده است.
کتاب از بحث
قطع تا آخر وقوع
تعبد به خبر واحد است: به نظر مرحوم نائینی مراد از
مکلف خصوص
مجتهد است چون مقصود از
التفات،
التفات تفصیلی است که فقط برای
مجتهد حاصل می‌شود. ایشان کلام مرحوم نائینی را مورد مناقشه قرار داده
و آن را مستلزم
دور می‌داند.
در بحث
ظنون اشاره می‌کند که بهترین دلیل بر امکان چیزی وقوع آن در خارج است
و چون تعبد
و حجیت ظن، مانند
خبر ثقه در
شریعت واقع شده است لذا باید گفت
تعبد به ظن امکان دارد
و نیازی به استدلال بر امکان آن نداریم.
از
ظنون معتبره تا آخر
حجیت شهرت است: در این بخش به
بررسی ظنون
و اماراتی پرداخته می‌شود که
دلیل معتبر بر
حجیت آنها وجود دارد
و به وسیله آن از متقضای
اصل اولی عدول می‌شود. ظنونی که در این کتاب مورد مطالعه قرار می‌گیرند عبارتند از
ظواهر کلام،
اجماع منقول،
قول لغوی،
شهرت فتوایی و خبر واحد. به نظر مولف
حجیت قول لغوی به عنوان
ظن خاص بعید نیست
و اجماع منقول هم از باب
حدس ضروری به ضمیمه تحصیل اتفاق آرای
فقهای پس از زمان ناقل
و اماره معتبر دیگری به عنوان مؤید، حجیت دارد.
شهرت فتوائیه نیز از نظر مصنف اعتبار به ضمیمه دارد.
به
حجیت خبر واحد اختصاص دارد: به نظر شیخ حجیت خبر واحد از مسائل
علم اصول است. به نظر آخوند ملاک اصولی بودن در اینجا وجود دارد اگرچه به اعتقاد ما موضوع علم اصول در
ادله اربعه محصور نیست. خبر واحد که حاکی از
سنت است
و نه خود آن، از ادله اربعه نیست اما در عین حال نتیجه این بحث در کبرای
استنباط واقع می‌شود. در این کتاب در رابطه با حجیت خبر واحد پنج
آیه شریفه،
اخبار کثیره، شش وجه
اجماع و سه
دلیل عقلی استدلال شده است. مصنف استدلال به
آیات را نمی‌پذیرد
و بر هر کدام اشکالاتی وارد می‌داند.
ادامه بحث حجیت خبر واحد
و شروع مباحث
اصول عملیه است: مولف در ادامه حجیت خبر واحد به وجوه ششگانه
اجماع محصل و دلایل سه گانه عقلی اشاره می‌کند
و همه وجوه ششگانه اجماع را پذیرفته
و دلایل عقلی را ناقص می‌داند.
از دلیل عقلی بر وجوب
احتیاط تا آخر جریان
اصالة الاباحه در
دوران بین محذورین در این جلد مطرح شده است: به نظر مولف در دوران بین محذورین از
شک در تکلیف تا آنجا که مخالفت با
علم اجمالی و تفصیلی لازم نیاید می‌توان در اطراف آن، اصل عملی جاری ساخت.
از ادله
تخییر استمراری در
دوران امر بین محذورین تا ضابطه
شبهه محصوره از
غیرمحصوره بیان شده است: در واقعه واحد توقف اقوی است
و در تعدد واقعه، تخییر استمراری عقلی اقوی است. به نظر مولف مهمترین ضابطه تشخیص محصوره
و غیرمحصوره بودن آنست که هرگاه اطراف
شبهه به قدری زیاد باشد که احتمال
عقاب عقلائی نباشد شبهه در آن غیرمحصوره
و اگر احتمال آن عقلائی باشد محصوره خواهد بود.
از
دوران امر بین واجب و غیرحرام تا بحث
زیادت سهوی است: به نظر مصنف ترک جزء نماز در حالت
سهو مبطل نماز است البته این مساله را نباید با باب
اجزاء مقایسه کرد. چرا که در باب اجزاء، عمل شخص، مطابق با یک امر شرعی است، در حالی که عمل شخص
ناسی، با هیچ امر شرعی مطابقت ندارد.
از
دوران بین جزئیت و شرطیت یک شیء تا بحث اقوال
استصحاب است: نویسنده در بحث استصحاب به کلام آخوند اشاره کرده که همه تعاریف درباره استصحاب پیرامون غرض واحد دور می‌زنند
و آن حکم به باقی دانستن حکم
و یا موضوع یک
حکم شرعی که مشکوک البقاء هستند. مولف فرمایش آخوند را مورد مناقشه قرار می‌دهد.
از ادله مصنف بر
حجیت استصحاب در شک در رافع تا
بررسی حجیت اصل مثبت است: مهمترین دلیل مصنف بر حجیت استصحاب در شک در رافع همان
اخبار مستفیضه است. مصنف پس از جستجو در تمای ابواب
فقه بدین نتیجه رسیده است که
شارع در همه موارد
شک در رافع دستور به بقاء حکم سابق داده است
و آن همان استصحاب است.
از
اصالت تاخر حادث تا نوع شک عارض در
قاعده تجاوز است: اصل تاخر حادث به دلیل مثبت بودن، حجیت شرعیه ندارد. مولف تصریح می‌کند که قاعده تجاوز در صورت شک در نحوه عمل جاری است
و در شک در اینکه آیا نحوه عملی که انجام داده است مبطل عمل است یا نه جاری نیست.
از
اصالة الصحة در فعل غیر تا آخر بحث
تعادل است: مراد از اصالة الصحة در فعل غیر این است که
عمل مسلمان را، به صحت
و درستی حمل کنیم
و آثار فعل صحیح شرعی را بر آن مترتب سازیم. به نظر مصنف
اصالة الصحة در فعل غیر فی الجمله از قواعد اجمالی در میان
مسلمانان است. البته مراد صحت واقعی است. قابل توجه اینکه با اصالة الصحة تنها آثار شرعی مترتب می‌شود.
از بحث
تراجیح تا آخر کتاب را تشکیل می‌دهد: مولف بیان می‌کند که از میان اقسام
مرجحات، ترجیح
و جمع دلالی بر همه اقسام مقدم است؛ زیرا وقتی خبر واحد خاص
و مقید می‌تواند عام
و مطلق قرآنی
و اخبار متواتر را تخصیص
و تقیید دهد به طریق اولی می‌تواند خبر واحد
عام و مطلق را
تخصیص و تقیید نماید.
فهرست مطالب هر یک از مجلدات در انتهای همان جلد آمده است.
نرم افزار جامع اصول
فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
