تمنا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَمَنّا، تخلص چند شاعر پارسیگوی
ایران و
شبهقاره در سدههای ۱۲ و ۱۳ق/ ۱۸ و ۱۹م میباشد.
تمنای شیرازی، ابوالحسـن (د ۱۱۱۸ق/۱۷۰۶م)، شـاعـر پارسیگوی
ایران. از زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست؛ تنها میدانیم که از
سادات دستغیب شیراز بود.
او معاصر و همنشین
محمدعلی حزین و از شاعران عهد
شاه سلیمان صفوی (سل ۱۰۷۷-۱۱۰۵ق)، و
شاه سلطان حسین صفوی (سل ۱۱۰۵-۱۱۴۰ق) بهشمار میرفت.
برخی از تذکرهنویسان، تمنای شیرازی و تسلی شیرازی را یک تن پنداشته، و شرح احوال آن دو را با هم آمیختهاند،
در حالی که داور از نوادگان تمنا، به این موضوع اشارهای نکرده است
و مصحح مرآت الفصاحه نیز این مطلب را رد کرده، و بعید دانسته است که داور دربارۀ فامیل نَسَبی خود اشتباه کرده باشد.
از تمنا دیوانی مشتمل بر حدود ۱۰ هزار بیت باقیمانده است.
تمنای کابلی، محمدعلی (د ۱۱۶۰ق/۱۷۴۷م)، شاعر پارسیگوی ایرانیتبار. اصلش از
کرمان بود،
اما در
کابل متولد شد. او با علی مردانخان، ولایتدار قندهار، در زمان پادشاهی
شاه صفیالدین صفوی (سل ۱۰۳۸-۱۰۵۲ق) نسبت داشت
و در کابل سالها شاگرد عبداللطیف تنها (د ۱۱۱۶ق) بود.
وی از سوی فرخ سیر (حک ۱۱۲۴- ۱۱۳۱ق) مأمور به
نثر در آوردن شاهنامه شد،
اما کار خود را به پایان نرساند و همراه با عبداللطیف به
هند کوچ کرد.
در مرشدآباد به خدمت علی وردیخان مهابت جنگ، فرماندار بنگال، رسید و در زمرۀ ندیمان وی درآمد، تا اینکه از جانب او به خطاب «خانی» نایل شد و مرتبهای بلند یافت.
تمنا سرانجام در عهد محمدشاه (سل ۱۱۳۱-۱۱۶۱ق) در بنگال درگذشت.
به نوشتۀ خوشگو
وی «شاعر کهنه» بود و دعوی زباندانی داشت، اما اکثر مردم تهمت انتحال بر او میزدند.
آثار: دیوان اشعار،
که ابراهیم خلیلخان،
آن را مختصر میداند. همچنین یک
مثنوی و اثری تاریخی در شرح احوال فرخ سیر پادشاه
که از آنها جز ابیاتی پراکنده در تذکرهها نشانی باقی نمانده است.
تمنای عظیمآبادی، محمدعلی (د ۱۲۳۲ق/۱۸۱۷م)، شاعر پارسیگوی
شبهقاره، مشهور به تمنای هندی.
وی نزد پـدرش عبدالله تـأیید (که از فـاضـلان زمان خود بود) به دانشآموزی پرداخت.
او پس از
مرگ پدرش،
ریاض المنشآت وی را در دو «روضه» گردآوری کرد که شامل این مطالب بود: ۱. مکتوباتی که از سوی نواب علی ابراهیمخان به شاهزادگان و امیران و دیگران نوشته شده است؛ ۲. مراسلاتی که نوابعلی ابراهیمخان خود، به امیران و دوستانش نوشته است.
تمنا در عظیمآباد و کانپور با حسینقلیخان عظیمآبادی، صاحب تذکرۀ نشتر عشق، مراوده داشت.
از او دیوان شعری در دو هزار بیت باقی مانده است.
تمنای مرادآبادی، محمدحسین، شاعر پارسیگوی شبهقاره در سدۀ ۱۳ق/ ۱۹م. وی در مرادآباد به دنیا آمد. او شاگرد مهدیعلی زکی بود، اما از درس اسدالله غالب دهلوی نیز بهرهمند شد.
وی از جملۀ آخرین شاعران نامدار هند و استادِ بهادرشاه (پادشاه دهلی) بود. تمنا به حیدرآباد دکن رفت و مدتی در آنجا بهسر برد، و در راه بـازگشت بـه وطـن، در بـهـوپـال (از سـرحـدات دکـن) بـا محمدصدیق حسنخان، نویسندۀ تذکرۀ شمع انجمن دیدار کرد؛ دیداری که به همنشینی و مکاتبه انجامید.
او باقی عمر خود را در مرادآباد به گوشهنشینی گذراند.
آثـار: ۱. قصاید تمنا، که در مرادآباد (۱۲۹۵ق/ ۱۸۷۸م) چاپ سنگی شده است؛ ۲. گل رعنا، به شعر فارسی ـ هندوستانی که در مرادآباد (۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م) چاپ سنگی شده است؛ ۳. بدیع الصرف، در دستور زبان، (چ مدرس، ۱۲۶۶ق/ ۱۸۴۹م) که آن را برای آموزش محمد عبدالحفیظ، نوۀ محمد حفیظاللهخان بهادر یار جنگ نگاشت. این کتاب شامل مقدمه، ۱۱ باب و خاتمه است. مقدمه در تعریف
صرف و موضوع و اشتقاق و اسمهای صفات، و بابهای یازدهگانه در اقسام
فعل و اشتقاق آن است.
تمنای سندیلوی، محمدعابد علی (د ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م)، شاعر پارسیگوی شبهقاره. از شرح احوال او آگاهی چندانی در دست نیست. وی از قصبۀ سندیلۀ سند،
و مردی باسواد و فرهیخته بود.
دیوانی مرتب
و قصایدی بلیغ دارد
که بیشتر آنها در مدح
ائمه اطهار (علیهمالسلام) است.
در تذکرهها، از شاعران دیگری نیز با تخلص تمنا یاد شده است؛ ازجمله تمنای شاهجهان آبادی و تمنای یزدی که از شرح احوال و آثار آنان آگاهی کافی در دست نیست و اشعارشان بهطور پراکنده در برخی تذکرهها نقل شده است.
(۱) آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، بمبئی، ۱۲۷۷ق.
(۲) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة.
(۳) اخلاص، کشن چند، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، ۱۹۷۳م.
(۴) حزین، محمدعلی، تذکرة المعاصرین، به کوشش معصومه سالک، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۵) خلیل، علیابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۷۸م.
(۶) خوشگو، بندر ابن داس، سفینۀ خوشگو، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۷) خیامپور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۸) داور، محمدمفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز، ۱۳۷۱ش.
(۹) دیوانبیگی، احمد، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۱۰) رکنزاده آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخنسرایان فارس، تهران، ۱۳۳۸ش.
(۱۱) سامی، شمسالدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۸ق.
(۱۲) صبا، محمد مظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکنزاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۱۳) صدیق، حسنخان، محمدصدیق، شمع انجمن، ۱۲۹۳ق.
(۱۴) طاووسی، محمود، تعلیقات بر مرآت الفصاحه (نک : هم، داور).
(۱۵) عظیمآبادی، حسینقلی، تذکرۀ نشتر عشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
(۱۶) علی، حسنخان، صبح گلشن، به کوشش عبدالمجید بهوپالی، کلکته، ۱۲۹۵ق.
(۱۷) فرخآبادی، عبدالغنی، تذکرة الشعرا، به کوشش محمد مقتدی خان شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
(۱۸) لکهنوی، آفتاب رای،
ریاض العارفین، به کوشش حسامالدین راشدی، اسلامآباد، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۲م.
(۱۹) مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، ۱۲۶۹ش.
(۲۰) معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۴۵ش.
(۲۱) منزوی، احمد، خطی مشترک.
(۲۲) نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۲۳) نوشاهی، عارف، فهرست نسخههای خطی فارسی موزۀ ملی پاکستان، اسلامآباد، ۱۳۶۲ش.
(۲۴) واله داغستانی، علیقلی،
ریاض الشعرا، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تمنا»، شماره۶۰۹۰.