تل‌بکون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تلّ بَکُوْن، محَلی در ۵ر۲ کیلومتری جنوب غربی
تخت جمشید در ارتفاع ۱۷۵۰متری از سطح
دریا .
احتمالاً در گذشته «تلّبَغان»، به معنای تپه خدایان، نامیده می‌شده است.
این محل از دو محوطه پیش از تاریخ، به نامهای بکون الف و ب، تشکیل شده است.
در ۱۳۰۷ و ۱۳۲۲ ش، هرتسفلد، استاد
باستان شناسی دانشگاه برلین، در این محل کاوشهای باستان شناختی انجام داد. در ۱۳۱۱ و ۱۳۱۶ ش، لانگزدورف و مَک کاون، باستان شناسان امریکایی از موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو، و در ۱۳۳۵ ش یک گروه ژاپنی به سرپرستی اگمی و مسودا کاوشهای دیگری برروی این دو تپه انجام دادند.
کار حفاری گروه امریکایی که در محوطه‌ای به وسعت ۱۲۰۰ مترمربع صورت پذیرفت، چهار
لایه مسکونی را در این محل مشخص کرد که شامل خانه های چهار ضلعی با دیوارهای مشترک و تعدادی انبار حفظ و نگهداری مواد غذایی و
خمره های بزرگ بود.
ظروف سفالی ، پیکره های گلی
انسان و
حیوان در اندازه های مختلف، ادوات ساخته شده از
سنگ چخماق و سنگ اُبْسیدیَن (شیشه آتشفشانی) مته های سنگی و سرگرزهای سنگی عمده آثار به دست آمده از این محل را تشکیل می‌دهند. نتایج حاصل از کاوشهای گروه امریکایی نشان می‌دهد که پایینترین
لایه تمدّنی در تپه الف متعلّق به اواخر دوره نوسنگی است.
سفالهای به دست آمده از این
لایه دارای رنگ زرد مایل به قهوه‌ای و از نوع نسبتاً خشن و بدون نقش است.
از این
لایه آثار معماری چندانی به دست نیامده است.
در بخش
صنایع سنگی ،
تیغه های سنگیِ به کار رفته در ساخت انواع ادوات،
و در بخش
صنایع استخوانی عناصری با کارکرد درفش و کاردک به دست آمده است.
از این
لایه، بقایای استخوان حیوانات اهلی مانند
گاو ،
بز و
سگ به دست آمده، ولی به نظر می‌رسد که در آن زمان شکار حیواناتی نظیر
آهو ،
گوزن و
مرال نیز صورت می‌گرفته است.
لایه بالایی (۶۱۰۰ـ۵۷۰۰ ق م) دنباله
لایه قبلی است، تنها با یک تفاوت که آن هم ظهور نمونه های مختلف
سفال منقوش خشن، با نقوشی به رنگهای تیره بر زمینه روشن است.
سفالهای به دست آمده از تپه ب بَکون از نوع ظریفتری است که غالباً چرخ سازند. برگ،
نقوش سفالهای به دست آمده از این محل را به چهار دسته تقسیم کرده است: نقوش گیاهی، نقوش جانوری، نقوش انسانی در حالات مختلف و به صورت تجریدی، و نقوش هندسی.
به نظر یون ، سفالهای تلّبکون با سفالهای شوش همعصر است، که در چند محل باستانی دیگر منطقه فارس نیز یافت شده‌اند و به اواخر هزاره پنجم و اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد تعلق دارند.
از جمله آثار بسیار جالب و مهم کشف شده از این تپه تعداد قابل ملاحظه‌ای گلِ ممهور (حدود ۱۴۰ عدد) همراه با تعدادی قطعات گِلی با اثر پارچه و حصیر که از داخل ساختمان‌ها به دست آمده، شایان ذکر است. مجموع ادوات سنگی به دست آمده از این محل ۱۳۵۰ عدد است که در بین آن‌ها تعدادی سنگ مادر و تعداد محدودی تراشه و همچنین تیغه های سنگی به چشم می‌خورد. تعداد قابل توجهی ادوات سنگی پرداخت شده نیز از جمله دست افزارهای دیگرِ یافت شده در این تپه است. این گروه از ادوات از تیغه ساخته شده‌اند و بر روی سرتاسر هر دو لبه آن‌ها آثار پرداخت دیده می‌شود.
در بین این آثار
پیکان و
سرنیزه به چشم نمی‌خورد. جنس بیش‌تر این ادوات از
سنگ آتش زنه ، و جنس تعدادی از آن‌ها از
سنگ ابسیدی ن است که فقط به صورت تیغه های بسیار کوچک دیده می‌شوند. میانگین اندازه نمونه های اخیر ۳ر۰•۱•۵ر۴ سانتیمتر است.
بکون ب معرّف سومین مرحله سکونت انسان (۴۵۰۰ـ ۴۱۰۰ ق م) در منطقه، بعد از محلهای باستانی جاری «ب» و تپه موشکی (۷۰ ۶۲۲۴ و ۸۱ ۵۹۹۰ و C ۱۴)، است.
(۱) لوئی وان دن برگ، باستان شناسی ایران باستان، با مقدمه رمن گیرشمن، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۸ش.
(۲) عباس علیزاده، «پیچیدگی ساختار اجتماعی ـ اقتصادی و فن مدیریت تجاری در یک جامعه پیش از تاریخ»، مجله باستان شناسی و تاریخ، سال ۷، ش ۱ و ۲ (اسفند ۱۳۷۲).
(۳) اورانش، فرهنگ بزرگ د لا روابط عمومی إ histoire sous لا جهت د Andr إ LeRoi در Gourhan، پاریس ۱۹۸۸.
(۴) لانگزدورف و مک کاون، بلند-I-Bakun، A، شیکاگو ۱۹۳۲.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تل‌بکون»، شماره.
