تلمود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تلمود ، دومین کتاب مهم دینی و مقدّس یهودیان پس از
عهد قدیم می باشد.
این اثرِ مفصّل چند جلدی که طی چندین سده و به دست نسل‌هایی متعدد از عالمان و محققان دینی
یهود (
ربّن ها و
ربّی ها و
احبار) گردآوری و تدوین شده است ، دایرة المعارف گونه‌ای است دارای اطلاعاتی بسیار متنوع و گستر ده در باره زندگانی ، آداب و رسوم ، اعتقادات دینی و نیز عقاید عامیانه یهود و غیر یهود. تلمود منبعی برای آگاهی از تاریخ ، جغرافیا، پزشکی ،
نجوم ، کشاورزی و انواع علوم سرّی و سحرآمیز به شمار می رود. در اصطلاح یهود، از قرن دوم تا اوایل قرن ششم میلادی که کار گردآوری و نگارش تلمود به پایان رسیده ، «دوره تلمودی » خوانده می شود.
هدف اصلی علمای دینی یهود از تألیف این اثر، تدوینِ
احکام و قوانین دینی و تبیین نحوه اجرای این شرایع بوده و از همان زمان تدوین تا دوره حاضر، تلمود مقوّم ساختار اعتقادی و در بردارنده اصول اخلاقی آنان بوده است
زبان تلمود، بنا به بخشهای مختلف آن ،
عبری قدیم و جدید، آرامی شرقی و غربی ، و در سطوح مختلف زبانی (از محاوره‌ای تا ادبی ) می باشد.تر جمه های گوناگونی از تلمود به زبانهای اروپایی وجود دارد که استفاده عام را از این اثر ممکن ساخته است .
تلمود اسم خاص و واژه‌ای عبری ، از ریشه آرامی ، به معنای مطالعه و
تعلیم است ، البته بنا بر کاربردهای واژه ، بر معانی خاص دیگری نیز دلالت دارد
.
اما در کاربرد عام ، تلمود به مجموعه اثری اطلاق می شود که مشتمل بر دو بخش اصلی و عمده است :
میشناه و
گمارا . میشناه بدنه اصلی تلمود به شمار می آید و گمارا اثری تکمیلی است که به صورت
تفسیر بر میشناه نگاشته شده است ؛ از همین رو در موارد بسیار، دوره تدوین گمارا را «دوره تلمودی » خوانده اند
میشناه مشتمل است بر مباحث و تفاسیر نسل‌هایی از
علمای یهود ــ هر یک از نسل‌ها نام خاصی دارند ــ که نگارش نهایی آن را کار یهودا ها ناسی ، در حدود ۲۲۰ میلادی می دانند. میشناه متن
شریعت شفاهی یهود است . این متن به عبری است و آیین نامه قانونی یهود به شمار می رود و کتاب درسی نظام حقوقی و الاهیاتی آنان است.
بخش دوم ، گمارا ، علاوه بر توضیح متن میشناه ، مقدار فراوانی اطلاعات در موضوعات مختلف دارد که در یک تقسیم بندی کلی عبارت اند از مباحث حقوقی و شرایع (به عبری
هلاخا )، و روایات
شفاهی غیرشرعی مشتمل بر مطالب ادبی و
قصص (به عبری
آگاده ).
گفتنی است مطالعه میشناه و نگارش گمارا که حدوداً سه قرن و اندی طول کشیده در دو مرکز مستقل ، در
فلسطین و بابِل ، صورت گرفته که در نتیجه دو تلمود اورشلیمی و بابلی پدید آمده است .
از نظر یهود، مجموعه میشناه و گمارا ، در مقام مجموعه مکتوب
شریعت شفاهی یهود، اهمیت و ارزشی خاص دارد، به گونه‌ای که عنوان «
تورات شفاهی » در مقابل «
تورات مکتوب » بدان داده اند. به اعتقاد آنها، در
طور سینا هم زمان با وحی «
تورات مکتوب » بر موسی ، که مراد پنج سفر اول عهد قدیم است ،
تورات شفاهی نیز بر وی نازل شده است . با این تفاوت که انتقال «
تورات شفاهی » به طریقی دیگر یعنی سینه به سینه و به صورت محفوظات بوده و با وجود این از نظر اهمیت همسان با «
تورات مکتوب » است . شاید در مقایسه‌ای بهتر بتوان دیدگاه یهودیان را در باره این دو
تورات روشن ساخت ، به این‌تر تیب که جایگاه این دو
تورات با تصور مسیحیان از عهد قدیم و عهد جدید قابل تطبیق است :( میشناه و تفاسیر و تکمله های آن )
تورات شفاهی = عهد جدید(متون مقدّس عبری )
تورات مکتوب عهد قدیم
.
بدیهی که است تاریخ تدوین دو بخش اصلی تلمود و روند طولانی گردآوری آنها در تبیین کیفیت و کمیت و نیز چگونگی متن و محتوای آن مؤثر بوده است . در جریان تخریب
معبد دوم
اورشلیم در سال هفتاد میلادی به دست رومیان ــ که پراکندگی
قوم یهود را در جهان در پی داشت ــ یکی از
کاهنان بزرگ
بنی اسرائیل به نام
یوحنان بن زکای از دست لشکر روم گریخت و مدرسه‌ای در شهر یبنه بنا کرد. این دارالتعلیم را به عبری میدراش / مدراش می گویند. پس از آن تأسیس این گونه مدارس در میان یهود تبدیل به سنّتی پایدار شد. این ربّی حیات ادبی قوم خود را با تنظیم و تدوین شرایع و اصول
آیین موسوی بقا و ثبات بخشید. پس از وی ، شاگردانش و چندین نسل از علمای یهود در میدراشهای گوناگون به جمع آوری و نگارش اخبار و روایات اسرائیلی ، تواریخ ایام ، تقویم سالانه یهود و به طور کلی اصول و قواعد ملت یهود پرداختند. اینان دست به جمع آوری مواد و مطالبی زدند که متعلق به ششصد سال پیش از میلاد، تقریباً از دوره تبعید بابلی (۵۸۶ ـ ۵۳۸ ق م ) تا قرن دوم میلادی بود. در حدود ۲۲۰ میلادی کار گردآوری و نگارش میشناه به پایان رسید. در آن دوره ، قوانین و شرایع عصر
موسی اغلب قدیمی شده بود و برآورنده نیازهای مردم نبود، اما میشناه بزودی جایگاهی مهم یافت و در اجرای
شعائر دینی راهنمای جدید یهودیان گردید
.
میشناه از ریشه فعل عبری Shanah به معنای تکرار کردن (و متأثر از واژه عبری tanna ) است ، اما معنای آموزش نیز یافته و به طور خاص برای مطالعه «
تورات شفاهی » به کار می رود. با توجه به معنای لغوی میشناه (تکرار)، آن را «مَثْناه » یعنی نسخه دوم
تورات نیز خوانده اند . همچنین میشناه در مقابل «میقرا» (به معنای خواندن )، قرار دارد که به «
تورات مکتوب » اطلاق می شود.
اساساً میشناه مطالبی را دارد که برای به خاطر سپردن و از بر خواندن است و مشتمل است بر شش حکم یا بخش (یا سدر )، ۶۳ باب یا رساله ، هر باب نیز به فصولی تقسیم شده و مجموعاً ۵۲۳ فصل دارد و هر فصل نیز دارای فقراتی است . شش بخش میشناه عبارت اند از: زراعیم Zeraim ، موعد Mo'ed ، ناشیم Nashim ، نزیقین in ¤Nezik ، قداشیم Kodashim و طهاروث Toharoth که بهتر تیب در باره کشاورزی ، عید‌ها و جشنها، احکام زنان و خانواده ، قوانین مدنی و جنایی ، قوانین نماز، و احکام طهارت و غذا‌ها هستند
. بدینسان ، در میشناه نزدیک به چهار هزار مسئله دینی عرضه شد، حاوی تفسیر متن
کتاب مقدّس ،
تورات و‌تر جمه آن و فتوا‌ها و احکام علما و
ربّانیّون دوره های گذشته همراه با شروح و حواشی علمای زنده در آن دوره . به مرور زمان و پس از درگذشت نسلهای اولیه و تغییرات زبانی ، میشناه نیز نیاز به شرح و تفسیر یافت . همچنین با توجه به انحطاط تدریجی میدراشهای فلسطین در قرنهای سوم و چهارم میلادی ، تعدادی از علمای بلند مرتبه یهود از فلسطین به بابل منتقل شدند.
سابقه میدراشهای بابل به دوره تبعید بابلی باز می گشت ، زمانی که بُختُنَصَّر در ۵۸۶ ق م ، پس از تخریب معبد اول اورشلیم ، بنی اسرائیل را به اسارت به بابل برد. پنجاه سال سکونت در این منطقه و رشد و شکوفایی اقتصادی و علمی که بن ی اسرائیل یافتند سبب شد تا پس از فتح بابل به دست
کوروش در ۵۳۶ میلادی و آزادسازی یهودیان ، برخی به اختیار، ماندن در بابل را بر بازگشت به اورشلیم تر جیح دهند. گذشته از این ، در قرنهای اول و دوم و اوایل قرن سوم میلادی ، یهودیان بابل در قلمرو شاهان اشکانی از آزادی عمل و عقیده بهره مند بودند. با توجه به این مسائل ، بابل مرکز علمی و فرهنگی قوی و معتبری برای یهودیان به شمار می آمد که از مشکلات و درگیریهای موجود در اورشلیم بر کنار بود
.
نیاز به شرح و تفسیر میشناه ، علمای یهود را بر آن داشت تا به تدوین اثر مفصّل گمارا ، به معنای تکمیل ، دست زنند. این کار هم زمان در اورشلیم و بابل صورت گرفت . ربّانیّون پس از مطالعه دقیق تمام سنّت
شفاهی میان مردم و میدراش‌ها و کنیسه ها و جز اینها، مشغول به گردآوری و نگارش قوانین غیر مکتوب ، هلاخا ، و حکایات و قصه ها و نوادر و امثال و اقوال بزرگان و حکیمان بنی اسرائیل ، آگاده ، شدند. مجموع این مطالب به همراه تعلیمات اخلاقی و هر نوع مفهوم و مسئله دینی محتوای گمارا را شکل بخشید. تمام این مباحث حول محور میشناه بیان می شد، به این‌تر تیب که در گمارا ابتدا عبارتی از میشناه نقل می شود و سپس با آوردن شواهد، تحلیل و تفسیر می گردد
.کار تفسیر و تحلیل بخشهای مختلف میشناه در اورشلیم و بابل به تدوین گمارای اورشلیمی ، در حدود ۵۰۰ میلادی و گردآوری گمارای بابلی ، یک قرن بعد از آن ، انجامید. با‌تر کیب میشناه با گمارا ، تلمود به وجود آمد و به این‌تر تیب یهود، تمامی جنبه های گوناگون سنّت خود را در دو تلمود اورشلیمی و تلمود بابلی حفظ کرد
.
تلمود دارای شش بخش و ۶۳ رساله اصلی در ۳۶ مجلد است .
تلمود بابلی مجموعاً ۵ر۲ میلیون کلمه را در ۸۹۴ ، ۵ صفحه در خود جا داده که یک سوم آن هلاخا و دو سوم آن آگاده است ، در حالی که در
تلمود اورشلیمی حجم آگاده تنها ۶ر۱ حجم کل آن است . تقریباً هیچ امر قابل اعتنایی نبوده که ربّی ها در تلمود ذکر نکرده باشند؛ ازینرو، بدان صفتِ «
اقیانوس یا دریای تلمود» داده اند و هیچ پرسشی در قرون اخیر نیست که تعلیمات تلمودی ادعای پاسخگویی بدان را نداشته باشد
با توجه به گستر دگی و تنوع و نیز پیچیدگی تلمود، نمی توان در آن قالب و صورت خاصی یافت ، حتی این اثر بزرگ فاقد مرکز و هسته‌ای اصلی است ؛ عملاً بیش‌تر مباحث تلمود ناظر به پرسشهای فقهی و پاسخ‌هایی است که علمای یهود با روش‌هایی ویژه و نظام مند برای آنها ارائه داده اند. شاید بتوان در نگاهی کلی ارزش تلمود را در دو مورد خلاصه کرد: ارزش زبانی آن و ارزش گزارش‌هایی از سنن و علوم گوناگون دوره هایی که کم‌تر در دیگر آثار مکتوب می توان اطلاعی از آنها یافت . این اثر از نظر گزارشهای تاریخی درخور تأمل است زیرا در بسیاری از موارد با اخبار و روایات غیرتاریخی آمیخته شده است . علاوه بر این ،
تلمود در طی سده های میانه تا حال حاضر هویتْ بخشِ جماعتهای پراکنده یهودیان در نقاط مختلف جهان ــ از بابل و شبه جزیره
عربستان تا
سوریه و
آسیای صغیر و
مصر و شمال
افریقا و نیز در اروپا ــ بوده و مایه بقای این قوم به شمار آمده است ، زیرا تمام
اصول و
فروع دین و اعتقادات آنها، بویژه عقاید راجع به
مسیح و مسئله نجات بخشی را داراست و اصول اخلاقی و آیینی ایشان را به گونه‌ای با وقایع تاریخی پیوندزده که در دوران پراکندگی ، از خرابی معبد اورشلیم در سال ۷۰ میلادی ، یاد این حوادث بزرگ در اذهان زنده مانده است
.
فرقه های مختلف یهود با تلمود مواجهه یکسانی نداشته اند و از همان آغاز شکل گیری و گردآوری میشناه و گمارا ، فرقه هایی مانند
صدوقیان ، در مقابل
فریسیان که متشکل از کاتبان بودند، و بعد‌ها
قرائیم (
قارئون ) بشدت با نگارش سنّت
شفاهی و در نتیجه با تلمود مخالفت می کردند. به اعتقاد ایشان فقط «
تورات مکتوب » تقدس دارد و باید در اعتقادات و اعمال تنها بدان استناد و اتکا کرد
. در میان فرقه های جدید یهود، یهود اصلاحگر یا یهود آزادی خواه با پذیرش نقد تاریخی کتاب مقدّس ، بر خلاف گروههای یهودی سنّت گرا تقدس تلمود را انکار می کند و در باره «
تورات مکتوب » نیز قائل به وحی واژه به واژه نیست بلکه
وحی را در قالب بازتابی از فهم بشری تعریف می کند
.
با توجه به مطالب بسیار متنوعی که در تلمود مطرح شده ، از
سحر و
جادو و
تعبیر خواب و به طور کلی مباحث شبه علمی تا اندرز‌ها و سخنان حکیمانه و
احکام فقهی که به صورتی مفصّل و جزئی بدان پرداخته شده ، محتوای تلمود از جهات مختلف نقد شده است . در برخی کشورهای اروپای غربی ، به سبب
سوءظن به یهودیان و برخی اعمال خاص شعائری آنها و نیز با استناد به برخی مطالب خرافی و سحرآمیز تلمود، بویژه موارد ناظر به ضدیت با
عیسی مسیح ، بشدت با تلمود بر خورد کردند. حدوداً از قرن سیزدهم تا هجدهم میلادی دستور جمع آوری تمام نسخه های تلمود و از بین بردن آن صادر شد. سوزاندن نسخه های فراوانی از تلمود سبب شد تا فقط اندکی از برخی بخشهای آن باقی بماند
.
تنها نسخه کامل بر جا مانده از تلمود بابلی ، نسخه خطی مونیخ متعلق به ۱۳۳۴میلادی است . در میان اسناد جنیزه نیز نسخه هایی خطی از بخش‌هایی از تلمود بابلی یافت شده که در کتابخانه بودلیان نگهداری می شود. از تلمود بابلی چاپهای زیادی وجود دارد که به نام محل چاپ آن از جمله بازل ، لوبلین ، آمس‌تر دام و فرانکفورت معروف اند. چاپ مهم از نسخه کامل این تلمود در وین در ۱۵۲۰ـ۱۵۲۳ میلادی به کوشش دانیل بامبرخ مسیحی انجام شده است . در ۱۵۲۳ تا ۱۵۲۴ میلادی نیز تنها نسخه خطی کامل تلمود اورشلیمی (موجود در لیدن هلند و متعلق به ۱۲۸۹ میلادی ) به تصحیح دانیل بامبرخ به چاپ رسید.
گذشته از تفاسیر فراوان دو تلمود بابلی و اورشلیمی ،تر جمه های بسیاری از آنها به زبانهای گوناگون ، از جمله لاتین ، فرانسه ، روسی ، ایتالیایی و یدیش ــ این زبان اصلاً از آلمانی است ، ولی کلمات عبری بسیار دارد و خط آن نیز عبری است ــ وجود دارد. از‌تر جمه های مهم تلمود بابلی ،تر جمه کامل آن به آلمانی کار گولتشمیت است . وی این کار را به تنهایی از ۱۸۹۷ تا ۱۹۳۵ انجام داد.تر جمه انگلیسی به سرپرستی اپستاین از ۱۹۳۵ تا ۱۹۵۲،تر جمه معروف و معتبر تلمود بابلی به شمار می آید. اپستاین سرپرستی‌تر جمه تلمود بابلی به فرانسه و عبری( جدید ) را نیز برعهده گرفت . مرجعیت تلمود بابلی باعث توجه بیشتری بدان شده است . در حال حاضر آثار یاکوب نویسنر در‌تر جمه و تفسیر میشناه و تلمود، از آثار معتبر و پر مراجعه است
.
(۱) کاملیا ادنگ، نویسندگان مسلمان در یهودیت و در کتاب مقدس عبری: از ابن Rabban به ابن حزم، لیدن ۱۹۹۶.
(۲) ریچارد کوگینز، "اسرائیل پیش از میلاد"، در ادیان جهان: یهودیت و مسیحیت، اد لسلی Houlden، لندن: راتلج، ۱۹۹۱.
(۳) د جودائیکا، دائرة المعارف جودائیکا، Jerusalem۱۹۷۸-۱۹۸۲، svv "تلمود".
(۴) تلمود بابلی، (توسط Eliezer Berkovits)، تلمود، سوزش (توسط ایوان Glikson)، " تلمود، بیت المقدس " (لویی اسحاق رابینوویتز)، " Gemara.
(۵) دایرة المعارف یهودیت، اد یعقوب Neusner، آلن جی اوری-پک و ویلیام اسکات سبز، لیدن: بریل، ۲۰۰۰، SV "تلمود، رویکرد نوزدهم و بیستم قرن" (توسط نورمن سلیمان).
(۶) دایرة المعارف دین، اد Mircea Eliade، نیویورک ۱۹۸۷، svv"Mishnah و Tosefta (توسط یعقوب Neusner).
(۷) اصلاح یهودیت" (توسط مایکل A میر)، "تلمود" (توسط رابرت گلدنبرگ).
(۸) Isidore اپستاین، یهودیت: ارائه تاریخی، میدلسکس، Engl ۱۹۷۷.
(۹) جان مادیمن، "بحران در قرن اول: ریشه های مسیحی"، در ادیان جهان: یهودیت و مسیحیت، اد لسلی Houlden، لندن: راتلج، ۱۹۹۱.
(۱۰) دایرة المعارف تلمود، اد مایر برلین (بارایلان) و شلومو جوزف Zevin، اورشلیم: موسسه دایره المعارف تلمود، ۱۹۶۹.
(۱۱) Ninian هوشمند، تجربه دینی بشر، ۳rd اد نیویورک ۱۹۸۴؛ تلمود، عبری، انگلیسی و نسخه‌ای از تلمود بابلی، رساله ۱ ها: Berakoth، TR سایمون موریس، لندن: انتشارات Soncino، ۱۹۹۰؛
(۱۲) Isidore اپستاین، یهودیت: ارائه تاریخی، میدلسکس، Engl ۱۹۷۷.
(۱۳) آلبرت فریدلندر، "یهودیت"، در ادیان جهان: یهودیت و مسیحیت، اد لسلی Houlden، لندن: راتلج، ۱۹۹۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تلمود»، شماره۳۸۴۹.
