تقریرات اصول (محمود شهابی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تقریرات اصول» خلاصه تقریرات و دروس
اصول فقه محمود شهابی خراسانی است که به صورت اجمالی کلیه مباحث علم اصول فقه را مورد بحث قرار داده است. وی این مباحث را در دانشگاه تهران ارایه کرده و توسط یکی از شاگردان و دانشجویانش به نام عباس فرید به نگارش در آمده است.
کتاب با
تاریخچه حدوث علم اصول و چگونگی تطورات آن آغاز شده است. پس از آن در ضمن یک مبحث مقدماتی تعریف، موضوع،
فایده علم اصول و مباحثی از این دست مورد بررسی قرار گرفته است. مباحث اصلی کتاب نیز در ضمن سه فصل مباحث الفاظ،
ادله عقلیه و
اجتهاد و
تقلید مطرح شده است.
در ابتدای کتاب
تاریخچه‌ای از علم اصول فقه در میان
علمای شیعه امامیه و پیدایش مباحث این علم در
تاریخ اسلام ارایه شده و فراز و نشیب‌هایی که این علم از صدر اسلام تاکنون به خود دیده است به صورت مبسوط مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نویسنده به معرفی نخستین علمای علم اصول از
شیعه و
اهل سنت به ویژه در دوران
عباسیان مانند
ابوحنیفه ،
ابن حمزه کسایی ،
یعقوب بن ابراهیم ، محمدبن حسن شیبانی، مصطفی بن عبدالله معروف به حاجی خلیفه و... پرداخته و روشهای آنان در تبیین مباحث اصول فقه را بیان کرده است.
آنگاه به دوره‌ای دیگر از تطور علم اصول فقه در ابتدای
غیبت کبری اشاره کرده و ظهور علمای بزرگ
شیعه مانند
شیخ مفید ،
شیخ طوسی ،
سید مرتضی ،
علامه حلی و... و ابتکارات اصولی و فقهی آنان را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در این راستا نگارنده به ظهور دو طیف عمده از
علمای شیعه به نامهای
اخباریان که اعتقاد چندانی به علم اصول و مبانی عقلی برای استنباط حکم شرعی نداشتند و تنها قرآن و روایات را منبع اصلی برای استخراج حکم شرعی می‌دانستند و اصولیان که معتقد به استخراج حکم شرعی از ادله عقلی و نقلی بودند اشاره کرده و تقابل همیشگی این دو طیف از علما را در طول تاریخ اسلام تا عصر کنونی به تصویر کشیده است.
وی سپس به تعریف علم اصول فقه و موضوع و فایده این علم پرداخته و نقش این علم در گسترش احکام شرعی و تبیین آن را بیان نموده است. در ادامه نویسنده به بحث در مورد امتیاز علوم از یکدیگر و جایگاه مهم علم اصول فقه در
استنباط حکم شرعی اشاره کرده و اقوال مختلف در مورد موضوع علم اصول فقه و غرض از این علم را بررسی نموده است. آنگاه نویسنده به بررسی مباحث
الفاظ در علم اصول فقه پرداخته و در ابتدای این مباحث
حقیقت و
وضع و اقسام آن را بیان کرده است.
در بخش دیگری از کتاب نگارنده به بحث درباره
اشتراک لفظی و
اشتراک معنوی ، ترادف
حقیقت و مجاز و راه‌های شناخت لفظ حقیقی و مجازی از یکدیگر پرداخته و استعمال لفظ در معنای حقیقی و مجازی و استفاده از قرینه را بررسی نموده است. استعمال یک لفظ در بیش از یک معنا و امکان آن و چگونگی چنین استعمالی از مباحث بعدی کتاب است که نویسنده در این زمینه دیدگاه چند تن از اصولیان معاصر را منعکس نموده است. در قسمت بعدی کتاب به بحث در مورد
اوامر و
ماده و صیغه آن پرداخته شده و دلالت
صیغه امر بر
فور و تراخی و
مره و
تکرار تبیین گردیده است.
بحث در مورد
مقدمه واجب و اقسام آن و همچنین
اقسام واجب از مباحث بعدی کتاب است که در این قسمت از کتاب نویسنده وجوب مقدمه را امری تبعی و تابع واجب اصلی یعنی ذی المقدمه دانسته و وجوب مقدمی آن را اثبات نموده است.
در بخش دیگری از کتاب مبحث مربوط به نواهی بیان شده و دلالت نهی بر حرمت و
فساد و وجودی یا عدمی بودن نهی مورد بحث قرار گرفته است. در ادامه، مباحثی مانند مفهوم و منطوق و اقسام و احکام هر یک از آنها مانند مفهوم داشتن یا نداشتن وصف، شرط، لقب، عدد، استثناء و مفهوم موافقت و مخالفت ارائه شده و پس از آن
احکام عام و خاص و
مخصص و اقسام آنها و عمل به عام پیش از تفحص از مخصص بیان گردیده است.
حجیت دلیل عقلی و راه‌های اثبات این حجیت، اصول عملیه و اقسام آن،
حجیت اصول عملیه برائت ،
استصحاب ،
تخییر و
احتیاط ،
تعارض بین اصول عملیه و رفع تعارض از آنها، معنای اجتهاد و تقلید و اقسام و شرایط و مقدمات اجتهاد و بیان معنای تصویب و
تخطئه در اجتهاد از مباحث پایانی کتاب میباشد.
بنای نویسنده بر اختصار بوده و از نقل قول تا حد زیادی پرهیز کرده است زیرا کتاب حاضر جنبه درسی برای دانشجویان فقه و
حقوق دارد.
کتاب از پاورقی‌های مفیدی برخوردار است. فهرست مطالب نیز در انتهای اثر آمده است.
نرم افزار جامع اصول فقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
