تقدم ایجاب بر سلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تقدم ایجاب بر سلب یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای مقدم‌ بودن حکم ایجابی بر حکم سلبی است.

---

ایجاب و سلب را کیف قضیه می‌گویند و هیچ قضیه‌ای از یکی از این دو خالی نیست و بین سلب و ایجاب، واسطه‌ای نیست.

---

علمای منطق از میان این دو، حکم ایجابی و قضیه موجبه را اشرف و اقدم دانسته، و حکم سلبی و قضیه سالبه را اخسّ و پست‌تر خوانده‌اند، اما وجه و ملاک اقدمیت و تقدم ایجاب بر سلب چیست؟
صاحب کتاب منطق صوری از بِرگسُن، از دانشمندان غربی، در تعلیل این ادعا چنین نقل کرده است: که قضیه سالبه، همیشه رد و انکار یک قضیه موجبه است، پس اصالت با موجبه است، به این بیان که ایجاب، مستلزم قضیه دیگری نیست، بلکه نوعی شهود مستقیم است، اما نفی، مستلزم توجه به یک قضیه ایجابی و رد آن است. برای حکم به اینکه این میوه شیرین است، تنها چشیدن آن کافی است، اما برای حکم به اینکه شیرین نیست، لازم است کسی ادعای شیرین‌ بودن آن را کرده باشد یا خود شخص، انتظار شیرین‌ بودن یا گمان آن را داشته باشد. بدین‌سان، قضیه موجبه تعبیر از حکمی است که به یک شیء تعلق گرفته است، اما قضیه سالبه، ترجمان حکمی در باره حکم دیگر است.
به لحاظ دیگر، انسان در زندگی، پیوسته با اشیا و موجودات خارجی در تماس است نه با عدم و خلا و آنچه انسان ادراک می‌کند امر وجودی است؛ پس احکام نیز اولّاً و بالذات، احکام ایجابی و اثباتی خواهد بود و ثانیاً و بالعرض احکام سلبی.

---

ابن سینا قضیه موجبه را اقدم و اعرف می‌داند. وی اقدم‌ بودن قضیه موجبه را از آن رو می‌داند که بسیط‌تر است، چرا که مرکب از موضوع، محمول و رابطه است، اما سالبه محتاج موضوع، محمول، رابطه و ادات سلب است و آنچه وجودش با اجزای کمتر و بسیط‌تر تمام می‌شود، مقدم است بر آنچه وجودش به این اجزا و غیر این اجزا تمام می‌شود، اما اعرف‌ بودنش را به این سبب می‌داند که ایجاب و هر معنای وجودی، معروف بالذات است و فهم آن نیازمند مقایسه‌اش با سالبه نیست، در صورتی که سلب و هر معنای عدمی با امر وجودی شناخته می‌شود و تا زمانی که وجود شناخته نشود، لا وجود شناخته نمی‌شود و همچنین تا ملکه شناخته نشود عدم ملکه شناخته نمی‌شود.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).

---