تفسیر حدائق الحقائق (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تفسیر حدائق الحقائق»، به زبان
فارسی ، اثر
معین الدین فراهی هروی است.
تنها کتاب کامل و معروف مؤلف که مورد توجه واقع شده همین تفسیر حدائق است که در دو مرتبه به چاپ رسیده است. دفعه اول به نام «احسن القصص» جوینی معروف شده و به دستور بهرام میرزا، به
سال ۱۲۷۸ ق، چاپ و منتشر شده است و دفعه دوم در
هند لکهنو، به سال ۱۳۰۹ ق، به چاپ رسیده است و هر دو نسخه ناقص است.
مؤلف، در مقدمه ی کتاب می‌گوید: «دوستان از من خواهش کردند که تفسیر کاملی بر
قرآن کریم بنگارم و این بنده در مقام اجابت مسئول آنها شروع بدین کار مهم کردم، لکن چنین مقرر شد که ابتدا جهت اهل ذوق و عرفان
سوره یوسف را جداگانه تفسیر و به رشته تحریر درآورم.»
قابل توجه اینکه بسیاری از نام‌ها که در این
قصه آمده است، به طور قطع نمی‌تواند اصالت تاریخی داشته باشد، چه آنکه بسیاری از این نام‌ها از نام‌های اسلامی است که از لحاظ تاریخی با نام‌های عبری و چند
قرن قبل از ظهور
حضرت موسی علیه‌السّلام وفق نمی‌دهد.
از آن جا که مؤلف از منابع مختلف ادبی و عرفانی استفاده کرده است، لذا ساختار و نثر کتاب یک دست و یک نواخت نیست. در بعضی از موارد، نثر بسیار ساده و روان می‌باشد و در بعضی از موارد در نهایت
تکلف و دشواری است. کتاب، علاوه بر آنکه لغات تازی بسیاری دارد، از لحاظ معانی و بیان و صنایع ادبی نیز مفید به نظر می‌رسد. هم چنین مشحون از بیانات و لطایف عرفانی است که به ارزش و اهمیت آن می‌افزاید.
مؤلف، با استفاده از مراجع و مآخذ مختلف ادبی و عرفانی فارسی و مطالعه
حضرت یوسف و
زلیخاهای منثور و منظوم کتاب را به رشته تحریر درآورده است. پاره‌ای از مطالب کتاب بدین قرار است:
۱. بیان عرفانی در مورد حسن و جمال یوسف علیه‌السّلام و مقایسه آن با
حضرت رسول :
مؤلف، در ذیل این عنوان، در لطیفه‌ای، یوسف را صدیق و محمد را محبوب می‌خواند و می‌گوید: پرده از جمال یوسف برداشتند تا همه کس او را آشکار ببینند، ولی پرده از جمال محمدی برنداشتند، چرا که محبوب بود و محبوب را شرط باشد در پرده نگاه داشتن...
۲. بیان آنکه حضرت رسول خود را نمکین خواند:
اگر در دیگ دل تو دوستی حق تعالی و دوستی همه پیغمبران علیه‌السّلام باشد، تا نمک
محبت محمدی علیه الصلوات الابدی در آن دل نبود، شرف قبول الهی جل جلاله درنیاید...
۳. در بیان معنی
غفلت :
غفلت بر سه گونه است: مذموم، محمود و غیر مذموم و محمود. آن غفلت که مذموم است، غفلت از
یاد حق تعالی است و آن غفلت که محمود است، غفلت از بدی است و آنکه غیر مذموم و محمود است، آن است که در این
آیه بیان فرمود: «ان کنت من قبله لمن الغافلین»
؛ یعنی ای محمد من
قصه می‌کنم به واسطه
وحی خویش به تو این
سوره یوسف را و به درستی که بودی پیش از این از جمله کسانی که مطلع نیستند، بر قصه یوسف، پس مراد از غفلت این جا نادانستن از مضمون این حکایت است و...
۴. مقدمه معاملات بنده:
معاملات بنده از چهار وجه بیرون نیست؛
معامله با
خلق ، معامله با
دین (دنیا)، معامله با مولی و معامله با
نفس . معامله با خلق، به مایه خلق و معامله با دنیا به سرمایه
زهد و معامله با مولی تعالی، به راس المال شکر و معامله با نفس به دست مایه صبر است...
۵. در بیان
نفس مکاره و
سحاره و
مطمئنه و
اماره .
۶. در بیان
مراتب بلا و
محنت :
متحملان بار
بلا سه فرقه‌اند: بعضی،
بلا می‌کشند و می‌نالند؛ اینها
جزوعانند و بعضی دیگر
بلا می‌کشند و می‌نازند و اینها
صبورانند و سبب نازیدن ایشان آن است که در کشیدن بار
بلا مشاهده مبلی کنند و فرقه سوم، آن است که
بلا می‌کشند، ولی نه می‌نالند و نه می‌نازند و اینها
صابرانند ...
نرم افزار عرفان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
