تفسیر حبری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر حبری، از جمله
تفاسیر روایی محسوب می‌شود.
تفسیر حبری اثر
ابوعبداللّه حسین (م ۲۸۶ ق) فرزند
حکم بن مسلم حبری حبری از علمای تفسیر و محدثین و فقهای عصر خویش. وی شیعی مسلک و
زیدی مذهب بوده است. تفسیر مورد بحث در یک جلد به
زبان عربی به شیوه روائی و کلامی است.
این تفسیر در یک جلد به زبان عربی بوده که شامل همه آیات و سوره‌های قرآن نمی‌گردد، به شیوه روائی و کلامی است، کلامی از این جهت که آیاتی را مورد توجه قرار می‌دهد که در شان
علی (علیه‌السّلام) و
ائمه (علیهم‌السّلام) نازل گشته است. حبری در این تفسیر بسیاری از آیات
قرآن مجید را که در فضائل
اهل بیت (علیه السلام) است، جمع کرده و به مدد احادیث از طریق
شیوخ روات که مورد قبول تمام فرق مسلمین است، مستندا به
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به تفسیر آنها پرداخته است. نظم این اثر به
ترتیب سوره‌های قرآن کریم است.
این تفسیر در مجموع ۱۵۰ روایت می‌باشد که ۱۰۰ روایت آن مربوط به آیات نازله در حق
اهل بیت «علیهم السلام» است و ۳۰ روایت آن، روایاتی است که در حق اهل بیت «علیهم السلام» آمده و در فضیلت آنان است و ۲۰ روایت دیگر در موضوعات مختلف
احکام و
تاریخ و
مواعظ است و مانند
تفسیر فرات کوفی و عیاشی جنبه روایی دارد بنابر این چیزی از توضیحات و نقد مطالب و
اجتهاد مفسر در آن به چشم نمی‌خورد.
این تفسیر به نام‌های «ما نزل من القرآن فی علی بن ابیطالب علیه السلام» و «ما نزل من القرآن فی اهل البیت علیه السلام» به تحقیق
سید احمد حسینی اشکوری در
قم بـه سـال ۱۳۵۹ ق بـه طـبع رسیده و مؤلف آن به نام الحسین بن الحکم الحیری معرفی گردیده است.
تفسیر حبری با تحقیق کامل فاضل ارجمند
سید محمد رضا حسینی جلالی ارائه شده است. این تحقیق همراه با مقدمه‌ای در چند بخش می‌باشد.
بخش اول شرح حال مفصل از مؤلف و شیوه تحقیق در ۶۸ صفحه از برادر محقق و بخش دوم بحثی مفصل درباره کتاب می‌باشد که توسط سید محمد رضا حسینی جلالی انجام گرفته است. نام کتاب،
احادیث آن،
نسخه ها و تفاوت آنها متن تحقیق و تصحیح شده، بحثی مفصل در
اسباب النزول بررسی
تفاسیر روایی و کتبی که آیات اهل بیت علیه‌السّلام را تفسیر کرده و ارائه کتابشناسی آنها و ارائه سه جدول شامل جدول طرق و
روات از حبری، جدول تفسیر حبری و مصادر آن و جدول روایات تفسیر حبری که در
شواهد التنزیل حسکانی نقل شده‌اند.
شیوه تحقیق کتاب مراحلی را به خود دیده است که عبارتند از:
۱- مقابله نسخه‌ها و بیرون آوردن متن مضبوط برای کتاب
۲- تطبیق
رسم الخط متن با رسم الخط جدید و متداول
۳- تطبیق متن به تناسب احادیث و شماره گذاری آنها
۴- ضبط متن و
اعراب گذاری آن
در تحقیق مذکور احادیث تفسیر حبری از منابع دیگر استخراج و در پاورقی به منابع آنها اشاره شده است.
تهیه فهرست‌های متفاوت نیز از جمله تلاشهای محقق بوده است، این فهرستها شامل فهرست ۱- آیات ۲- احادیث ۳-
اعلام کتاب و روات احادیث، ۴- مکانها، ایام و الفاظ خاص ۵- فهرست کتب و مؤلفات ۶- مراجع و مصادری که در استخراج و تقدیم احادیث از آنها استفاده شده است ۷- فهرست موضوعات و محتوای کتاب.
امروزه چند
نسخه کهن و نفیس خطی از این تفسیر در دست است، نخست نسخه کتابخانه «مجمع علمی ازبکی» تاشکند که به سال ۶۶۱ ق از نسخه مستنصریه که به خط ابو الحسن علی بن هلال بغدادی معروف به ابن البواب (م ۴۱۳ ق) بود استنساخ شده است. در این نسخه تفسیر، به نام «تنزیل الآیات المنزله فی مناقب اهل البیت علیه‌السّلام » معرفی شده است. و نسخه دوم منسوخ به خط یاقوت مستعصمی مورخه ۶۹۶ ق از مخطوطات
کتابخانه مجلس شورای اسلامی شماره ۴۰۱ موجود است در این نسخه تفسیر، به نام «ما نزل من القرآن فی علی بن ابی طالب علیه‌السّلام»، معرفی شده است. نسخه حاضر برگرفته از ایندو نسخه خطی می‌باشد که هر دو نیز از نسخه‌ای متعلق به خزانه مستنصریه، برداشت شده‌اند. گزارش مفصلی از نسخه‌ها در مقدمه تحقیق، توسط محقق محترم ارائه شده است.
این تفسیر به نام «ما نزل من القرآن فی اهل البیت علیهم السلام» به تحقیق
سید احمد حسینی اشکوری در قم به سال ۱۳۵۹ ق به چاپ رسید و مؤلف آن به نام الحسین بن الحکم الحبری، معرفی گردیده است. اما بهترین چاپ آن نسخه حاضر می‌باشد که یک بار در
قم و یک بار در
نجف نشر یافته است. چاپی است که مؤسسه آل البیت و احیاء تراث اسلامی با تحقیق کامل و مقدمه‌ای مبسوط از سید محمد رضا حسینی جلالی منتشر کرده است، که در پایان آن فهرست‌های گوناگون ارائه شده است. نمونه‌ای از نسخه‌های خطی کتاب نیز در این چاپ ارائه شده است..
۱- مقدمه تحقیق توسط سید محمد رضا حسینی جلالی در ابتدای تفسیر
۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۴۹۴ و ص۸۹۰
۳-
دایرة المعارف تشیع زیر نظر حاج سید جوادی، فانی، خرمشاهی و یوسفی اشکوری ج۴ ص۴۹۲
۴-
طبقات مفسران شیعه دکتر
عقیقی بخشایشی ج۱ ص۵۳۰
۵-
سیر تطور تفاسیر شیعه سید محمد علی ایازی چاپ سوم ص۴۳
نرم افزار جامع التفاسیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
