تعریف چیزی با تکرار بیمورد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تعریف چیزی با تکرار بیمورد یکی از
اصطلاحات بهکار رفته در
علم منطق بوده و به معنای تکرار بعضی الفاظ در تعریف بدون
ضرورت یا حاجت است.
«تکرار بیمورد» از موارد خطای در تعریف -از نوع مشترک بین
حد و
رسم- است، به این معنا که در تعریف (اعم از
حد و رسم) در جایی که نه حاجت به تکرار باشد و نه ضرورت اقتضا کند، تکراری واقع شود. تکرار بیمورد بر سه قسم است، زیرا تکرار یا در
حد (فیالحد) است که محدود یا معرَّف تکرار میشود، یا تکرار خود
حد (للحد) است یا تکرار بعض اجزای
حد.
۱. تکرار فیالحد، مانند: «انسان حیوان بشری است» که محدود (انسان) با
لفظ «بشر» در
حد تکرار شده است.
۲. تکرار للحد، مانند: «انّ العدد کثرة مجتمعة من الآحاد»، زیرا مجتمع از آحاد، همان کثرت است.
۳. تکرار بعض اجزای
حد، مانند: «الانسان حیوان جسمانی ناطق»، زیرا
جسم بودن در
حد حیوان اخذ شده است، به این بیان که حیوان جسمی دارای نفس، حساس و متحرک با اراده است.
بدین سان روشن میشود تکرار در دو جا قبیح نیست:
۱. جایی که حاجت به تکرار باشد؛ مانند جایی که تعریف در جواب از سؤالی آورده شود؛ برای مثال اگر کسی از
حد «الانسان الحیوان» سؤال کند، در پاسخ مثلاً گفته میشود: «حیوان ناطق»، و حیوان تکرار میشود.
۲. جایی که ضرورت، تکرار را اقتضا کند؛ مانند تعریف برخی از مرکبات و اضافات (امور اضافی). منظور از مرکبات آنهایی است که از شیء و عرض ذاتی آن شیء ترکیب شدهاند؛ مثل اینکه در تعریف «الانف الافطس» گفته شود: «انف ذوفطوسة» و فطوست یعنی «انف ذو تقعییر» (نوعی بینی که استخوان آن فرو رفته و نوکش پهن باشد). در این مثال «فطوست» صفتی مختص بینی است و ازاینرو در تعریف، «انف» تکرار شده است و چارهای از آن نیست.
تکرار در تعریف امور اضافی نیز ضرورت دارد، زیرا تصور یکی به دیگری منوط است و اگر یکی مجهول باشد دیگری نیز مجهول است؛ بنابراین اگر در تعریف پدر گفته شود: «کسی است که فرزند دارد»، تعریف درستی نیست، زیرا فهم
مفهوم فرزند مبتنی بر فهم مفهوم پدر است؛ پس چارهای از تکرار نیست؛ مثلاً در تعریف پدر گفته شود: «حیوانی است که از نطفه وی فرد دیگری از نوعش متولد میشود».
لفظ حیوان در این تعریف دو بار تکرار شده است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطبالدین، درة التاج (منطق).
• ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تعریف چیزی با تکرار بیمورد»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۷.
