تشکیک خاصی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
تشکیک» در لغت
به معناى
شک و تردید است، و اصل مسئله تشکیک در
منطق مطرح است، که برای تشکیک اقسامی ذکر شده است که یکی از آن اقسام تشکیک خاصی است.
تشکیک خاصی،
تشکیک را در موردی خاصی می‌گویند که
ما به الاختلاف در آن، عین
ما به الاتحاد باشد و اختلاف در مراتب ذات باشد نه
به امور زاید بر ذات.
هر کس که
سوفسطایی نباشد واقعیاتی را پذیرفته است و طبق اصالت وجود، چیزی غیر از
وجود واقعیت ندارد. موجوداتی هم که وجود واقعی دارند با یکدیگر تفاوت واقعی دارند و چون تنها وجود است که واقعیت دارد، پس این اختلافات
به خود وجود بر می‌گردد، این موجودات همگی
به یک معنا وجود دارند و حمل وجود بر آنها یکسان و
به یک معنا است، در عین آن که با یکدیگر اختلاف نیز دارند؛ مثلا برخی از این موجودات مقدم و قوی تر و کامل تر از برخی دیگرند.
به عنوان نمونه وجود علت قوی تر و مقدم بر وجود معلول است، هم چنین وجود در هر یک از عقول طولی مقدم بر وجود عقل دیگر است. صدق وجود نیز بر جوهر اقدم و اولی از صدق آن بر عرض است.
در این قسم تشکیک،
ما به الاختلاف موجودات عین
ما به الاتفاق آنهاست؛ یعنی تفاوت آنها
به خود مرتبه آنها است، نه
به امور زاید بر
ذات.
به بیان دیگر، می‌توان گفت: بنابر مبنای
اصالة الوجود چیزی غیر از وجود نداریم؛ لذا
ما به الامتیاز این واقعیات خارجی باید از سنخ
ما به الاشتراک آنها باشد. وجود دارای درجات و مراتب متفاوتی است که همگی در وجود بودن مشترک‌اند و تفاوت آنها
به شدت و ضعف و آثار وجود است. در راس سلسله و مراتب وجود،
خدای متعال قرار دارد که
نور وجودش قائم
به ذات خود او است و هیچ شرط و قیدی ندارد، حمل وجود بر او یک قضیه ضروریه ازلیه است و هیچ حیثیت تعلیلی و تقییدی ندارد، اما سایر مراتب وجود وابسته و متعلق
به خدای متعال هستند، پس وجود خداوند اصل حقیقت وجود است و سایر مراتب وجود، پرتوی از اویند.
این گونه تشکیک را تشکیک خاصی یا «تشکیک اتفاقی» گویند؛ زیرا
ما به الاتفاق عین
ما به الاختلاف است. مثال‌های مختلفی برای تشکیک خاصی ذکر شده است، که
ما اکتفا
به یک مثال می‌کنیم.
نور حقیقت واحدی است که دارای درجات متفاوت و متعددی است. تعریف نور هر چه باشد بر تمام نورهای ضعیف، قوی و متوسط صدق می‌کند و تمام نورهای ضعیف و قوی در اصل نور بودن مشترک‌اند، در عین حال تفاوت‌هایی نیز بین درجات مختلف نور وجود دارد، ضمنا روشن است که نور ضعیف، از نور و غیر نور آمیخته نیست، بلکه فقط نور است و نور قوی نیز مرکب از نور و غیر نور نیست، بلکه فقط نور است، پس
ما به الاشتراک تمام انوار
به نور است، چنان که
ما به الامتیاز آنها نیز
به نور است.(ر. ک: تشکیک در
فلسفه اسلامی.)
اسلام کوئیست، برگرفته از مقاله «تشکیک خاصی».
