تشحیذ الأذهان بسیرة بلاد العرب و السودان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تشحیذ الاذهان بسیرة بلاد العرب و السودان»، تالیف
محمد بن عمر تونسی به
زبان عربی است.
این کتاب از مهم‌ترین مصادر برای شناخت «دارفور» است و مقصود از
بلاد عرب و
سودان نزد مؤلف بخشی از سرزمین سودان است که در آن
قبایل عربی ساکن هستند و به طور خاص دارفور است. این اثر مهم خواننده را بر
تاریخ و میراث دارفور مطلع می‌کند و همزیستی بین
عرب و سودانی‌ها از اهالی اصلی دارفور را آشکار می‌کند.
نویسنده، در تالیف کتاب از شیوهای خاص استفاده کرده است. او کتاب را در سه بخش تنظیم نموده: مقدمه، مقصد و ملحقات. بخش اول با عنوان مقدمه ۱۳۰ صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده و در سه باب تنظیم شده است.
مقصد نیز مشتمل بر سه باب است که هر یک مشتمل بر فصولی است.
در بخش ملحقات نیز ابتدا مقاله‌ای به قلم دکتر پیرون در شرح حال
ابومدین سلطان دارفور به نقل از خود و سپس مطلب دیگری از نعوم شقیر با موضوع تاریخ
سلاطین دارفور است.
این اثر از بهترین سفرنامه‌هایی است که درباره دارفور به دست ما رسیده است و تطورات سیاسی، اوضاع اجتماعی، اقتصادی، اداری، جنگی و ارتباطات سودان و «دارفور» با کشورهای همسایه اش را برای ما روشن می‌کند. نویسنده در سفرش به سرزمین سودان اهمیت این منطقه و عادات و آداب مردم آن و
صناعات و
زراعات آنها و همچنین بسیاری از شئون تجاری و عادات دیگر این مردم سخن می‌گوید. به طور مثال در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «از
جبل در سال ۱۲۲۰ ق دیدن کردم و هنگامی که اهل آن مرا دیدند از قرمزی پوست من بر من اجتماع کرده و فوج فوج به سوی من آمدند، مثل این که پیش از من هیچ عربی ندیده بودند».
مطالبی که در بخش‌های مختلف کتاب آمده، به طور خلاصه بدین شرح است:
در این باب از کتاب ابتدا دلائل
سفر تونسی به سرزمین سودان تشریح شده است. سپس سفر او از
فسطاس به سمت دارفور منزل به منزل ذکر شده است. توصیفات مناطق مختلف و بیان حکایات سفر خواننده را به دنبال کردن آن ترغیب می‌کند. بیشتر مباحث این بخش را نقل سفرها و
جنگ‌های سلاطین؛ مانند
سلطان محمد تیراب تشکیل می‌دهد. در آخرین بخش مقدمه نیز شیوه حکمرانی
سلطان عبدالرحمن ملقب به رشید که فردی
عالم و حافظ قرآن بوده، تشکیل داده است. در اواسط این بخش تصویری از «سفروک» که قطعه‌ای از عصا بوده و تمامی نیروهای
سلطان عبدالرحمن با خود داشته‌اند، توجه خواننده را به خود جلب می‌کند.
این بخش از کتاب به توصیف منطقه دارفور و
سلاطین آن و اسماء و مناصب و مراتب آنها و
آداب و رسوم مردم آن اختصاص یافته است. در ابتدای آن می‌خوانیم: «اما دارفور سومین اقلیم از ممالک سودان است که مسافری که از مشرق به سرزمین سودان سفر می‌کند، اولین منطقه‌ای که به آن می‌رسد، مملکت سنار، سپس کردفال، سپس دارفور است». در این باب نیز تصاویر فراوانی از ابزار مورد استفاده در این منطقه و دیوان
سلطان و انواع خانه‌ها و مانند آن آمده است.
مهم‌ترین مبحث باب دوم،
ازدواج و آداب و رسوم آن است که به تفصیل ذکر شده است. یکی از مراسمات «
ولیمه» است که از مناطق مختلف به این مراسم دعوت می‌شوند و با خود یک یا چند
گاو یا
گوسفند را به عنوان هدیه می‌آورند. یکی از آدابی که ذکر شده و انجام آن بسیار زشت شمرده شده، آنست که
زن پیش از مردش شروع به خوردن طعام کند. از دیگر عادات زنان این منطقه جاری نشدن نام شوهر بر زبانشان است که تنها می‌گویند: این چنین به من گفت، و اگر پرسیده شود: چه کسی؟ می‌گویند: او. این برنامه که نوعی احترام به مقام شوهر قلمداد می‌شود تا زمان تولد
فرزند ادامه دارد و پس از آن با نام پدر فلانی از شوهر نام می‌برند.
به بیماری‌های رایج در سودان است. ترسناک‌ترین بیماری «الجدری» بوده است که به گفته تونسی مردم آن را همچون حیوانی تصور می‌کرده‌اند که قابل مشاهده نیست و به
انسان می‌آویزد و او را به قتل می‌رساند. خوردنی‌ها، صید و انواع حیوانات دیگر مباحث آن را تشکیل می‌دهد. در بخش دیگری از این باب انواع
معاملات و داد و ستد مورد مطالعه قرار گرفته است.
در خاتمه کتاب نیز به مباحث پراکندهای؛ مانند: انواع گیاهان و درختان،
سحر و
جادو، و انواع بیابان اشاره شده است.
نسخ‌های که به خط تونسی بوده، مفقود گردیده و لذا نسخه خطی ۱۸۵۰ م به خط پیرون تنها نسخه مورد موجود است که تصحیح کتاب از روی آن صورت گرفته است. در آخرین بخش الحاقی کتاب، در سه بخش الفاظ و عبارات عربی فوراوی ذکر شده است. فهارس اعلام و بلاد و اماکن، مشاغل و ادوات و... ،
گیاهان و
درختان و
غذاها و فصول
ماه و
سال، بیماری‌ها، جدول
سلاطین دارفور، و چند نقشه از دارفور و همسایه هایش و... در انتهای کتاب آمده است. تصحیح و پاورقی‌های کتاب توسط
محمد مصطفی زیاده و خلیل محود عساکر و... انجام شده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
