ترکب مشتق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترکب مشتق به مرکب بودن مفهوم
مشتق از دو یا چند جزء اطلاق می‌شود.
ترکب مشتق، مقابل
بساطت مشتق ، و به معنای مرکب بودن
مفهوم مشتق (به هنگام تحلیل مفهومی) از دو یا چند جزء است؛ برای مثال، به
اعتقاد برخی، مفهوم مشتق در تحلیل مفهومی از دو جزء مرکب است: ۱.
ذات (شیء)؛ ۲. مبدئی که ذات به آن اتصاف دارد.
در بحث مشتق اختلاف وجود دارد که آیا مفهوم مشتق
بسیط است یا
مرکب ؛ برخی بر این باورند که مفهوم مشتق مرکب است از ذات و مبدئی که آن مفهوم به آن متصف است، مانند: «
ناطق» که مفهوم آن در تحلیل، مرکب از دو امر است: ۱. ذات
انسان ؛ ۲.
صفت ناطقیت یا مبدا
نطق ؛ بنابراین،
ناطق به معنای «شی ء له
النطق» است.
برای بساطت و ترکیب سه معنا متصور است:
۱. بساطت و ترکیب تصوری؛ در این معنا، بسیط آن است که از
تصور آن تنها یک صورت در
ذهن نقش می‌بندد، مثل: «زید»؛ و مرکب آن است که در ذهن بیش از یک صورت دارد، مثل: «غلام زید»؛
۲. بساطت و ترکیب در تحلیل عقلی؛ مثل: تحلیل
ماهیت انسان به
حیوان و
ناطق (
جنس و
فصل ).
۳. بساطت و ترکیب در تحلیل مفهومی؛ مرکب در این جا چیزی است که در تحلیل مفهومی دارای دو جزء یا بیشتر باشد؛ برای مثال، «
ناطق» یک صورت ذهنی است، ولی در تحلیل مفهومی، به «شی ء له
النطق» تقسیم می‌شود، و یا «عالم»؛ به معنای «شی ء له العلم» می‌باشد.
در بحث بساطت و ترکب مشتق، ملاک سوم مورد بحث می‌باشد.
معتقدان به ترکب مشتق، در تعداد اجزای آن، اختلاف دارند:
عده‌ای آن را مرکب از دو جزء «ذات» و «مبدا»؛ و برخی دیگر آن را مرکب از سه جزء «ذات»؛ «مبدا» و «نسبت» می‌دانند. در این باره نظرات دیگری نیز وجود دارد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۰۳، برگرفته از مقاله «ترکب مشتق».
