ترجمه قرآن به زبانهای اروپایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترجمه
قرآن به زبانهای اروپایی غیر از لاتینی تنوع بسیاری دارد.
اولین بار
مسلمانان مقیم
اسپانیا ، خاصه در قرن نهم و دهم/ پانزدهم و شانزدهم، به ترجمه
قرآن به
زبان اسپانیایی همت گماشتند.
نخستین ترجمه قرآن به این زبان، همانند ترجمه لاتینی آن، به خواهشِ فردی
مسیحی صورت گرفت، با این تفاوت که مترجم،
مسلمان و آشنا به
علوم قرآنی و
تفسیر بود.
خوان سگوویایی، مسیحی اسپانیایی مقیم شهر ساووی در میانه قرن نهم/ پانزدهم، چون
عربی نمی‌دانست، برای شناخت قرآن به ترجمه لاتینی رابرت کتونی رجوع کرد و آن را غیردقیق و مجادله‌ای ضد اسلامی یافت؛ ازینرو، تصمیم گرفت قرآن را به زبان لاتینی ترجمه کند.
وی در پی جستجوهایش در اسپانیا، از وجود شخصی به نام عیسی بن جابر یا
عیسی شاذلی ،
فقیه مسلمان ساکن در سگوویا (شقوبیه)، آگاه گردید.
به خواهش خوان سگوویایی، عیسی‌بن جابر در ۸۶۰/ ۱۴۵۶ به ساووی رفت و چهار ماه در آن‌جا اقامت گزید. در این مدت عیسی‌بن جابر قرآن را به اسپانیایی ترجمه کرد.
خوان سگوویایی نیز ترجمه اسپانیایی را به لاتینی برگرداند.
از این ترجمه لاتینی مقدمه آن در کتابخانه
واتیکان باقی مانده است.
خوان سگوویایی یادآور شده که عیسی شاذلی نسخه‌ای از ترجمه اسپانیایی را نزد خود نگه داشته است.
تا مدتها گمان بر این بود که این ترجمه از بین رفته است.
با کشف نسخه‌ای مترجَم از قرآن کریم متعلق به ۱۰۱۵/ ۱۶۰۶ در کتابخانه طلیطله، این گمان پدید آمده که این متن همان ترجمه مفقود عیسی‌بن جابر است.
این نسخه از جهاتی منحصر به فرد است؛
این ترجمه کامل و به خط لاتینی است و با تفسیری مختصر ولی جدا از ترجمه همراه است.
گرارد ویگرز آن را استنساخی متأخر از ترجمه عیسی‌بن جابر می‌داند.
دلایل وی را لوپز ـ موریلاس بررسی کرده و نتیجه گرفته است که هنوز نمی‌توان با استناد به شواهد ویگرز این انتساب را قطعی دانست.
در ترجمه‌های چاپ شده قرآن به اسپانیایی، از ترجمه‌های
فرانسوی استفاده شده است.
ظاهراً نخستین بار سیف‌الدین رحّال قرآن کریم رااز متن عربی به اسپانیایی ترجمه و چاپ کرد (۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵).
بعد از وی ترجمه‌های متعددی از قرآن از عربی به اسپانیایی منتشر شده است.
قرآن بیش از هر زبان دیگری به
انگلیسی ترجمه شده است.
قدیمترین ترجمه انگلیسی قرآن بنا به نوشته بینارق و ارن منتخبی است که در ۹۲۱/ ۱۵۱۵ در
لندن منتشر شده است، اما به نوشته مفخرحسین‌خان، این اثر حتی ترجمه یک
آیه از قرآن را ندارد.
نخستین بار در ۱۰۵۹/ ۱۶۴۹ الکساندر راس کل قرآن را از برگردان فرانسوی «دو ریه» به انگلیسی ترجمه کرد.
وی که متأثر از فضای مدافعه‌نویسی مسیحی و التهاب ناشی از نبرد با
عثمانی بوده نتوانسته است ترجمه دقیقی ارائه دهد.
این ترجمه به مدت یک
قرن تنها ترجمه در دسترس انگلیسی از قرآن بود.
این ترجمه پنج‌بار در
انگلستان و یک بار در
امریکا منتشر شده است.
جورج سیل، بعد از مطالعه ترجمه فرانسوی دو ریه و برگردانهای لاتینی کتونی و ماراتچی و ترجمه ایتالیایی چاپ شده توسط آریوابنه و راس، به این نتیجه رسید که این برگردانها چندان دقیق نیستند؛ ازینرو، تصمیم به ترجمه مجدد قرآن گرفت.
سیل در مقدمه ترجمه قرآن خود گفته که از نسخ خطی تفاسیر گوناگون سود جسته است.
همچنین وی از ترجمه ماراتچی (چاپ پادوا ۱۶۹۸) استفاده کرده است.
به گفته سیل، با اینکه ترجمه ماراتچی بسیار دقیق است، اصطلاحات عربی را بسیار تحت‌اللفظی ترجمه کرده است، آنگونه که فهمش را دشوار می‌کند، خاصه برای کسانی که با اصطلاحات اسلامی آشنایی ندارند.
سیل در ۱۱۴۷/ ۱۷۳۴ ترجمه خود را منتشر کرد.
این ترجمه هفتاد بار در انگلستان و ۵۳ بار در امریکا و یک بار در
هندوستان به چاپ رسیده است.
در ۱۲۴۹/ ۱۸۳۳ توماس واردل در امریکا آن را برای نخستین بار منتشر کرد.
در ۱۳۱۸/ ۱۹۰۰، نیز همراه با یادداشتهای مایرون کوپر در
بوستون به چاپ رسید.
آربری این ترجمه را از ترجمه راس موفقتر و دقیقتر دانسته است.
تئودور
آرنولد در ۱۱۵۹/ ۱۷۴۶ ترجمه سیل را به
آلمانی ترجمه کرد.
کلماکوف نیز در ۱۲۰۶/ ۱۷۹۲ ترجمه روسی خود را بر اساس برگردان سیل منتشر نمود.
مقدمه ترجمه سیل جداگانه نیز به چاپ رسیده و به چند زبان، از جمله عربی (قاهره ۱۸۹۱)، ترجمه شده است.
توجه به اسباب نزول و سعی برای بازسازی تاریخی نزول قرآن، موجب شد ترجمه‌های جدیدی از قرآن ارائه گردد.
این روند بر اساس فعالیتهای مستشرقانی چون تئودور نولدکه، گوستاو وایل و ویلیام میور شکل گرفت.
نخستین اثر از این دست ترجمه رادول بود.
وی ترجمه خود را به سال ۱۲۷۷/ ۱۸۶۱ در لندن منتشر کرد.
چاپ بازنگری شده برگردان وی را برنارد کوئریچ در ۱۲۹۳/ ۱۸۷۶ در لندن منتشر نمود.
مارگلیوث،
مستشرق نامدار، این کتاب را با مقدمه‌ای در ۱۳۲۷/ ۱۹۰۹ بار دیگر به چاپ رساند.
این ترجمه با استقبال فراوانی روبرو شد و از ۱۳۲۹ تا ۱۳۹۷ (۱۳۵۶ ش) / ۱۹۱۱ـ۱۹۷۷ هجده بار به چاپ رسید.
رادول در ترجمه خود نگاه انتقادآمیزی به ترجمه سیل داشته و آن را متأثر از برگردان لاتینی ماراتچی دانسته و کوشیده است الگوی ادبی قرآن را در ترجمه خود رعایت کند.
بعد از رادول، پامر (متوفی ۱۲۹۹/ ۱۸۸۲) قرآن را ترجمه کرد.
این ترجمه زمانی صورت گرفت که ماکس مولر مشغول اجرای طرح خود برای چاپ مجموعه < متون مقدّس مشرق زمین> در انتشارات
دانشگاه آکسفورد بود.
وی از پامر خواست تا ترجمه جدیدی برای درج در آن مجموعه انجام دهد.
این ترجمه در ۱۲۹۷/ ۱۸۸۰ در مجلدات ششم و نهم مجموعه مولر به چاپ رسید و در ۱۳۰۶/ ۱۸۸۹ تجدید چاپ شد.
پامر روش رادول را کنار گذاشت و
آیات را بر اساس موضوع تفکیک کرد.
حاج حافظ غلام سَروَر در ۱۳۰۹ ش/ ۱۹۳۰، ضمن نشر ترجمه انگلیسی خود از قرآن، از ترجمه‌های سیل و پامر و رادول به جهت تعصبات آنان انتقاد کرد و آن‌ها را غیردقیق دانست.
ایراد دیگر سرور به رادول روش خاص وی در برگردان قرآن، یعنی ترجمه بر اساس ترتیب زمانی نزول آیات، بود.
شلابیر ضمن مقایسه ترجمه سرور با سیل و ماراتچی انتقادات سرور را بر ترجمه سیل ارزیابی کرده است. به نظر وی برخی اشکالات کار سیل ناشی از تأثر وی از ترجمه ماراتچی است. از خطاهای فاحش سیل، ترجمه آیه ۵۲
سوره حج است. در این مورد سیل تحت تأثیر ماراتچی آیه را نادرست ترجمه کرده است.
بعد از پامر، ترجمه ریچارد بل،
اسلام‌شناس نامدار انگلیسی، شایان ذکر است.
بل در ۱۳۱۶ و ۱۳۱۸ ش/ ۱۹۳۷ و ۱۹۳۹ ترجمه خود را منتشر نمود.
رادول و بل در این ترجمه‌ها، نظم
مصحف عثمانی را رها کردند و خود نظم جدیدی پدید آوردند.
برگردانهای بعضی مسلمانان که سعی در
تقلید این شیوه داشته‌اند، با مخالفتهای بسیار روبرو شده است.
یکی از مهمترین ترجمه‌های قرآن به انگلیسی از آنِ محمد مارمادوک پیکتال است.
وی نخستین مترجم مسلمان قرآن به انگلیسی است و انگلیسی زبان مادری اوست.
این ترجمه نقدهایی را برانگیخت.
نخست شلابیر با ارائه شواهدی، ترجمه پیکتال را برگرفته از ترجمه محمدعلی لاهوری معرفی نمود.
با آنکه مسلّم است که پیکتال از ترجمه لاهوری الگو گرفته است، ترجمه وی رونویسی صرف از ترجمه محمدعلی لاهوری نیست.
ویژگی تمام ترجمه‌های یاد شده در این است که به زبان انگلیسی کهن و به سبک
کتاب مقدّس است.
نخستین برگردان قرآن به انگلیسی معاصر را باید از آنِ داوود،
یهودی عرب‌زبان، دانست که در ۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵ منتشر گردید.
بیشترین ترجمه‌های انگلیسی قرآن از خود مسلمانان، کار مسلمانان شبه‌قاره است و اولین ترجمه از آنِ عبدالحکیم‌خان است که در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ منتشر شد.
از معروفترین ترجمه های انگلیسی قرآن می‌توان به ترجمه عبداللّه یوسف علی و ابوالاعلی مودودی اشاره کرد.
شیعیان شبه‌قاره نیز در ترجمه قرآن به انگلیسی فعالیت چشمگیری داشته‌اند، از جمله این ترجمه‌ها ترجمه عمادالملک سیدحسین بلگرامی است که در ۱۳۰۹ ش/ ۱۹۳۰ بدون متن اصلی چاپ شد
(برای ترجمه‌های دیگر به این منبع رجوع کنید)
.
فرقه احمدیه (قادیانیه) نیز علاوه بر ترجمه قرآن به زبانهای دیگر، چند ترجمه به انگلیسی انتشار داده‌اند؛ از جمله، ترجمه‌ای از محمدعلی لاهوری.
از مترجمان عرب‌زبانی که قرآن را به انگلیسی ترجمه کرده‌اند، عبدالخالق همت (چاپ ۱۳۷۲ ش/ ۱۹۹۳)، رشید سعید کسّاب (چاپ ۱۳۷۳ ش/ ۱۹۹۴)، عزالدین حائک (چاپ ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) و ماجد فخری (چاپ ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) بوده‌اند.
فارسی‌زبانان نیز به ترجمه قرآن به انگلیسی همت گماشتند؛
از جمله، در دوره معاصر، ترجمه طاهره صفارزاده و فضل‌اللّه نیک‌آیین در خور ذکر است.
ترجمه نیک‌آیین با عنایت به آنکه مترجم سعی داشته سبک ادبی قرآن را حفظ کند اهمیت خاصی دارد.
قرآن پیش از ترجمه به انگلیسی، به فرانسوی ترجمه شد و ترجمه‌های فرانسوی مبنایی برای ترجمه قرآن به دیگر زبانها قرار گرفت.
نخستین‌بار «آندره دو ریه» قرآن را به فرانسوی ترجمه کرد.
وی که کنسول فرانسه در مصر بود، کار ترجمه خود را از ۱۰۵۰/ ۱۶۴۰ آغاز کرد و ترجمه‌اش در ۱۰۵۷/ ۱۶۴۷ منتشر شد.
دومین ترجمه فرانسوی قرآن را کلود اتی‌ین ساواری در ۱۱۶۴/ ۱۷۵۱ از متن عربی قرآن و با استفاده از ترجمه لاتینی ماراتچی و برگردان انگلیسی جورج سیل انجام داد.
پس از ترجمه این دو، مهمترین ترجمه فرانسوی از آنِ بیبرشتاین کازیمیرسکی است.
ترجمه دو ریه را الکساندر راس به انگلیسی، گلازمارکر در ۱۰۶۸/ ۱۶۵۸ به هلندی و دمیتریوس کانتمیر در ۱۱۲۸/ ۱۷۱۶ به روسی ترجمه کردند.
دو ریه در ترجمه خود از تفاسیر و کتب علوم قرآنی نیز استفاده کرده است.
ترجمه گلازمارکر تا ۱۲۷۵ـ۱۲۷۶/ ۱۸۵۹ تنها برگردان قرآن به زبان هلندی بود. در این سال ترجمه جدیدی به هلندی، از برگردان فرانسوی بیبرشتاین کازیمیرسکی (متوفی ۱۳۰۴/ ۱۸۸۷)، منتشر گردید.
در قرن دوازدهم/ هجدهم و هم‌زمان با فعالیتهای استعماری، نیاز به اطلاعات در باره اسلام فزونی یافت.
ترجمه کازیمیرسکی زمانی منتشر شد که فرانسه آماده حمله به الجزایر بود.
ترجمه دو ریه بعد از انتشار ترجمه کازیمیرسکی در ۱۲۵۶/ ۱۸۴۰، رونق خود را از دست داد.
در ۱۳۴۹ ش/ ۱۹۷۰، این ترجمه با مقدمه محمد ارکون منتشر شد.
از برگردانهای فرانسوی مشهور مسلمانان از قرآن، ترجمه‌های محمد حمیداللّه (پاریس ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۹) و صادق مازیغ (تونس ۱۳۵۷ ش/ ۱۹۷۸) و احمد بودیب (پاریس ۱۳۵۵ ش/ ۱۹۷۶) است.
ترجمه فرانسوی جدیدی از قرآن به قلم جواد حدیدی (متوفی ۱۳۸۱ ش) و یحیی علوی (نام او پیش از اسلام آوردن: کریستین بونو) در حال انجام است که بخش نخست آن تا آخر
سوره بقره منتشر شده است (قم ۱۴۲۱).
از دیگر ترجمه‌های فرانسوی غیرمسلمانان از قرآن، ترجمه
رژیس بلاشر (چاپ اول ۱۹۵۷) جواد حدیدی
و آندره شورکی است؛
ترجمه شورکی دقیق نیست.
(برای دیگر ترجمه‌های قرآن به فرانسوی به این منبع رجوع کنید)
ریشه‌دار بودن سنّت مطالعات اسلامی در آلمان سبب شد که قرآن هم‌زمان با انتشار ترجمه‌های لاتینی آن، به این زبان هم ترجمه شود.
نخستین بار سالومون شوایگر قرآن را بر اساس ترجمه ایتالیایی، که خود بر اساس ترجمه لاتینی ماراتچی بود، به آلمانی ترجمه و در ۱۰۲۵/ ۱۶۱۶ در
نورنبرگ منتشر کرد.
از مهمترین برگردانهای آلمانی قرآن، ترجمه‌های ماکس هنینگ، رودی پارت
و ترجمه شاعرانه فریدریش روکرت است. (برای گزارشی از ترجمه وی به این منبع رجوع کنید)
نخستین ترجمه‌های
روسی قرآن، برگردانِ ترجمه‌های فرانسوی قرآن بوده است.
بجز کلماکوف، که از ترجمه انگلیسی سیل استفاده کرده است، مترجمان روسی از ترجمه فرانسوی آندره دو ریه استفاده کرده‌اند.
نخستین بار پوسینکوف قرآن را به روسی ترجمه و در ۱۱۲۸/ ۱۷۱۶ در
سن‌پترزبورگ منتشر کرد.
این ترجمه دقیق نبود، اما توانست توجه دیگران را به ترجمه قرآن جلب کند.
در ۱۲۰۴/ ۱۷۹۰، وروکین ترجمه جدیدی از قرآن، بر اساس ترجمه آندره دو ریه، عرضه کرد.
ویژگی ترجمه وی ادبی بودن آن است.
این ترجمه در شمار آثار ادبی روسیه در آن دوره بوده و حتی بر آثار پوشکین تأثیر گذارده است.
در ۱۲۰۶/ ۱۷۹۲، کلماکوف بر پایه ترجمه انگلیسی سیل، قرآن را ترجمه کرد که رواج چندانی نیافت.
ظاهراً موفقترین ترجمه روسی ترجمه نیکولایف است که متن اصلی او ترجمه فرانسوی کازیمیرسکی بوده و از ۱۲۸۱ تا ۱۳۹۱/ ۱۸۶۴ـ۱۹۰۱ پنج بار منتشر شده است.
نخستین بار در ۱۲۸۸/ ۱۸۷۱ بوگوسلاوسکی قرآن را از متن عربی به روسی ترجمه کرد.
این ترجمه به صورت نسخه خطی موجود است.
مهمترین ترجمه روسی قرآن از متن عربی، کار سابلوکوف بود.
این ترجمه در ۱۲۹۵/ ۱۸۷۸ در قازان منتشر شد.
یکی دیگر از ترجمه‌های پذیرفتنی ومتداول روسی در قرن چهاردهم/ بیستم، ترجمه کراچکوفسکی، اسلام‌شناس برجسته روسی، است که در ۱۳۴۲ ش/ ۱۹۶۳ به همت یکی از شاگردان وی به چاپ رسید.
بعد از فروپاشی
اتحاد جماهیر شوروی در ۱۳۷۰ ش/ ۱۹۹۱، ترجمه‌های جدیدی از قرآن صورت گرفت. (برای گزارشی از این ترجمه‌ها به این منبع رجوع کنید)
(۱) احمد پاکتچی، «گزارشی کوتاه در باره ترجمه‌های قرآن کریم به زبان روسی»، ترجمان وحی، سال ۲، ش ۳ (شهریور ۱۳۷۷).
(۲) جواد حدیدی، «ترجمه‌ای یهودی‌وار از قرآن مجید به زبان فرانسه»، ترجمان وحی، سال ۳، ش ۲ (اسفند ۱۳۷۸).
(۳) جواد حدیدی، «دومین ترجمه قرآن مجید به زبان فرانسه»، ترجمان وحی، سال ۴، ش ۱ (شهریور ۱۳۷۹).
(۴) جواد حدیدی، رهروان حقیقت (هفده گفتار)، تهران ۱۳۸۰ ش.
(۵) جواد حدیدی، «نخستین ترجمه قرآن به زبان فرانسه»، ترجمان وحی، سال ۱، ش ۱ (شهریور ۱۳۷۶ الف).
(۶) جواد حدیدی‌جواد حدیدی، «نقدی بر ترجمه بلاشر»، ترجمان وحی، سال ۱، ش ۲ (اسفند ۱۳۷۶ ب).
(۷) محمودالعلی حسینات، «ترجمه شاعر آلمانی فریدریش روکرت»، ترجمان وحی، سال ۴، ش ۱ (شهریور ۱۳۷۹).
(۸) مرتضی حسین صدرالافاضل، «تفاسیر علمای امامیه در شبه‌قاره هند و پاکستان»، ترجمه محمدهاشم، مشکوه، ش۱۰ (بهار ۱۳۶۵ الف).
(۹) مرتضی حسین صدرالافاضل، «شیوه‌های تفسیر قرآن کریم در هند و پاکستان»، ترجمه محمدهاشم، مشکوه، ش ۱۱ (تابستان ۱۳۶۵ ب).
(۱۰) مرتضی کریمی‌نیا، «مارمادوک پیکتال: مترجم قرآن کریم به زبان انگلیسی»، ترجمان وحی، سال ۳، ش ۱ (شهریور ۱۳۷۸).
(۱۱) مسعود منصوری، «تأملی در برخی از نقاط قوّت و ضعف ترجمه رودی پارت»، ترجمان وحی، سال ۴، ش ۲ (اسفند ۱۳۷۹).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ترجمه قرآن به زبانهای دیگر»، شماره۵۰۲۲.
