ترجمه آثار البلاد و اخبار العباد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«آثار
البلاد و اخبار العباد»، ترجمه اثر ارزشمند
زکریا بن محمود قزوینی است که به قلم جهانگیر میرزا به
فارسی برگردانده و توسط میرهاشم محدث تصحیح شده است.
مترجم این کتاب، جهانگیر میرزا،
پسر سوم
عباس میرزا نایب السلطنه است که در
سال ۱۲۲۵ ق.
متولد و در ۱۸
ربیع الاول سال ۱۲۵۰ با تحریک و اغوای میرزا ابوالقاسم قائم مقام، به امر
برادر صلبی خود،
محمد شاه قاجار ،
کور شد و به سال ۱۲۶۹ در
سن چهل و چهار سالگی در
خوی وفات کرد. از آنجا که «آثار
البلاد و اخبار العباد» با همه جامعیت و معروفیتش به فارسی، ترجمه نشده، مصحح درصدد تصحیح ترجمه فوق برآمده است: «آشنایی من با این ترجمه به سال ۱۳۶۲ ش بر می‌گردد که به مناسبت همکاری در تصحیح
مرآه البلدان گاه و بیگاه مجبور به مراجعه به این کتاب بودم و چون ترجمه را از هر نظر جالب دیدم، در صدد تصحیح آن برآمدم». ترجمه جهانگیر میرزا از آثار
البلاد، مانند بقیه کتبی که در
زمان قاجار ترجمه شده، ترجمه‌ای آزاد است و مترجم به طوری که گفته خواهد شد، غیر از مواردی چند، در برگرداندن این متن از
زبان عربی به
فارسی ، سعی کرده
امانت را حفظ کند و با وجودی که خود ادعا کرده: «اگر چه در ترجمه این اقلیم، (اقلیم ششم) و سایر اقالیم تحت اللفظی، ترجمه نمی‌شود؛ لیکن ما حصل معنی به تحریر آمده است و به غیر از مواردی معدود، بقیه ترجمه با متن هماهنگی دارد». مترجم، هر جا که لازم دانسته اطلاعاتی به کتاب افزوده که موجب اعتبار بیشتر آن شده است؛ در عوض به این بهانه که «مترجم این سخن‌ها و کرامات را که صاحب آثار
البلاد از احوال مشایخ
صوفیه و علمای
تسنن ، می‌نویسد، از قلم می‌اندازد و به ترجمه نمی‌آورد، زیرا که دروغ و بی فایده است»، چندین قسمت را ترجمه نکرده است. از دیگر نکاتی که وی به بهانه فوق، از ترجمه آنها خودداری کرده، مطالبی است که قزوینی درباره
ابن عربی و
سهروردی و
خیام و... نوشته است. مصحح برای این که خواننده، ترجمه کتاب را به طور کامل در دست، داشته باشد، این قسمت‌ها را ترجمه و به کتاب افزوده است؛ منتها اضافات مترجم با علامت () و هم کمبودهایی که ترجمه شده با []، در کتاب آمده است؛ تا محدوده کار جهانگیر میرزا، نشان داده شود. در مواردی جهانگیر میرزا، به سنی بودن
زکریای قزوینی ، به این ترتیب اشاره کرده: «صاحب آثار
البلاد چون در
مذهب شافعی است...» و «چون صاحب کتاب آثار
البلاد، از اهل تسنن است...» و «چون صاحب آثار
البلاد، در مذهب،
اشاعره است...» و... که مصحح آنها را حذف کرده است. در متن عربی کتاب، پس از ذکر نام
خلفای سه گانه ، آمده؛ در حالی که مترجم، آنها را به
فحش و ناسزا تبدیل نموده است. این کلمات توهین آمیز نیز حذف شده است.
از ترجمه جهانگیر میرزا، تنها نسخه منحصری در اختیار مصحح بوده است. ترجمه کتاب از اقلیم اول شروع می‌شود و ترجمه سه مقدمه مؤلف را ندارد. از آخر نیز، حدود دو صفحه ناقص است. مصحح پس از استنساخ، ترجمه را با متن عربی آثار
البلاد، مقابله می‌کند؛ پس از آن به پیشنهاد علینقی منزوی نسخه‌ای از چاپ
آلمان پیدا کرده، دوباره ترجمه را از سر تا ته با آن مقایسه می‌کند، که البته پس از مقابله، معلوم شده است که تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. به
اعتقاد مصحح، مقدمه چاپ
بیروت بی ارزش است؛ ولی در عوض، مقدمه‌ای را که ووستنفلد بر کتاب نوشته، بسیار ارزشمند می‌باشد، لذا با ترجمه دکتر عبدالکریم گلشنی در ابتدای کتاب آمده است. از ابتکارات جالب مترجم ذکر شماره صفحات دو چاپ بیروت و آلمان در کنار هر اسم جغرافیایی است؛ تا خواننده به سهولت بتواند، هر سه چاپ را با هم مقایسه کند. رمز «ب» نشانه بیروت و رمز «و» نشانه ووستنفلد است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
