ترتیب وجوب نفقه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نفقه به معنای تهیه لوازم ضروری که شخص برای ادامه زندگی به آنها محتاج است. این مساله مورد اتفاق
فقها است که با وجود
پدر و تمکّن و
قدرت وی بر
انفاق،
واجب است نفقه
اولاد را بپردازد و در صورت فوت پدر یا عدم قدرت او، این
تکلیف به‌عهده اجداد پدری است با رعایت
الاقرب فالاقرب، و در صورت نبودن آنها، نفقه بر
مادر واجب می‌شود و هرگاه مادر هم زنده نباشد یا قدرت بر انفاق نداشته باشد، بر اجداد و جدّات مادری با رعایت
اقربیت واجب است.
بسیاری از فقیهان به‌طور اجمالی به این مساله تصریح نموده‌اند که با وجود پدر و تمکّن و قدرت وی بر انفاق، واجب است نفقه اولاد را بپردازد و در صورت فوت پدر یا عدم قدرت او، این تکلیف به‌عهده اجداد پدری است با رعایت
الاقرب فالاقرب، و در صورت نبودن آنها، نفقه بر مادر واجب می‌شود و هرگاه مادر هم زنده نباشد یا قدرت بر انفاق نداشته باشد، بر اجداد و جدّات مادری با رعایت
اقربیت واجب است.
برای این‌که با وجود پدر و اجداد پدری، انفاق بر مادر واجب نیست.
توضیح این‌که در ذیل آیه مبارکه
سوره طلاق،
خداوند اجرت شیر دادن به
کودک را، بر پدر واجب نموده است، بدین‌ترتیب از این آیه استفاده می‌شود، دیگر مخارج او نیز بر پدر واجب است. به بیان دیگر کسانی که اجرت شیر دادن را با استناد به این آیه، بر پدر واجب می‌دانند، معتقدند مخارج دیگر کودک نیز بر او واجب است و قائل به تفصیل وجود ندارد، یعنی کسی معتقد نشده است که اجرت شیر دادن بر پدر واجب است و مخارج دیگر، با وجودِ پدر بر مادر واجب است.
این حکم با استناد به
روایات قابل اثبات است، به‌عنوان نمونه در
روایت صحیحه حریز،
امام صادق (علیه‌السلام) در جواب این سؤال (که نفقه چه کسانی بر من واجب است و ملزم به پرداخت آن می‌باشم) فرموده است: نفقه پدر و مادر و فرزندان و همسر.
از این روایت و برخی روایات دیگر، استفاده می‌شود که با وجود پدر و اجداد پدری، نفقه بر مادر واجب نیست، زیرا امام (علیه‌السلام) از وضعیت مادر سؤال نکرد و نفرمود که آیا مادر قادر به دادن نفقه می‌باشد یا خیر؟
دلیل دیگر این که مشهور است
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسخ به پرسش هند، همسر
ابوسفیان که آیا می‌توانم از اموال همسرم که مخارج خودم و فرزندانم را نمی‌دهد، بردارم؟ فرمود: به‌اندازه نفقه خود و فرزندت از اموال او بردار. «قٰالَ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): فیمٰا خُذیِ مایَکْفیِکَ وَوَلَدِکَ».
چون جواب مطلق است و آن حضرت تفصیل نداد که اگر تمکّن مالی داری نمی‌توانی از اموال همسرت برداری و در غیر این صورت منعی ندارد، معلوم می‌شود با وجود پدر و جدّ پدری، نفقه بر مادر واجب نیست.
هم‌چنین مقتضای
اصل برائت عدم وجوب نفقه بر مادر است. و دلیل وجوب انفاق بر اجداد پدری در صورت فوت پدر و یا فقر او، صحّت اطلاق پدر بر اجداد است.
به تعبیری دیگر، در آیات و روایات، حکم وجوب انفاق به پدر تعلّق گرفته و با عبارات مختلف بیان شده است و اطلاق پدر بر جدّ پدری به نحو حقیقت و یا در خصوص نفقه صحیح است و در صورتی‌که اجداد، چند نفر باشند به حکم آیه ارث «وَاُولُوا اْلاَرْحامِ بَعْضُهُمْ اَوْلی بِبَعْضٍ
» با رعایت
الاقرب فالاقرب بر آنها واجب
می‌شود. امّا دلیل وجوب انفاق بر مادر در صورت فقد پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها،
اجماع و بعضی از روایات
است.
انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۴۱۰-۴۱۲، برگرفته از بخش «گفتار سوم:کودک و حق نفقه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۸.
