ترتیب قضایای محصوره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترتیب قضایای محصوره، از اصطلاحات منطقی بوده و به رتبه و تقدّم و تاخر میان
محصورات اربعه از حیث شرافت و خسّت، اطلاق می‌گردد.
قضیه محصوره به لحاظ
کمّیّت دارای دو حالت (جزئی و کلی)، و به لحاظ
کیفیت نیز دارای دو حالت (موجبه و سالبه) است، و از ضرب این دو لحاظ، محصورات اربعه متولد می‌شوند؛ یعنی:
۱.
قضیه موجبه کلیه؛ ۲.
قضیه سالبه کلیه؛ ۳.
قضیه موجبه جزئیه؛ ۴.
قضیه سالبه جزئیه.
برای تعیین رتبه و تقدّم و تاخر میان این چهار قضیه از حیث شرافت و خسّت، باید به منزلت چهار عامل:
سلب و
ایجاب و
کلیت و
جزئیت در حالت انفراد و ترکیب توجه کرد.
از میان ایجاب و سلب، ایجابْ اشرف از سلب است، زیرا ایجاب، از سنخ
وجود است و سلب، از سنخ
عدم، و وجود بهتر و اشرف از عدم است. و از میان کلیت و جزئیت، کلیت اشرف از جزئیت است زیرا کلیت، اضبط و انفع در علوم است.
بر این اساس، در تعیین رتبه و شرافت محصورات اربعه، قضیه موجبه کلیه اشرف محصورات است زیرا از دو اشرف تشکیل شده است. و قضیه سالبه جزئیه
اخسّ محصورات است چون از دو
اخسّ ترکیب یافته است. و اما از میان دو قضیه دیگر (سالبه کلیه و موجبه جزئیه) که هر کدام از یک اشرف و یک
اخسّ تشکیل شده‌اند، کلیت بر ایجاب رجحان دارد زیرا شرافت کلیت از جهات متعدد، و شرافت ایجاب از جهت واحد است، بنابراین، سالبه کلیه اشرف از موجبه جزئیه است.
محقق طوسی در همین زمینه می‌گوید: "عادت منطقیان آنست که ایجاب را بر سلب شریف تر شُمُرند و کلی از جزئی شریف تر شُمُرند".
و در جای دیگر می‌نویسد: "هر مطلوب که تحصیلش متعذرتر باشد عزت و نفاست او بیشتر بُوَد. و همچنین هر چه انتفاع از او بیشتر بُوَد شرف او زیادت بُوَد. و استنتاج موجبه کلی از یک ضرب بیش ممکن نیست و استنتاج از او در هژده (هیجده) موضع ممکن است، پس اشرف مطالب، موجبه کلی باشد، و بعد از او سالبه کلی، و بعد از او موجبه جزئی. و سالبه جزوی در هر دو باب از جمله (همگی) متاخر باشد. و هم به مثل این بیان ظاهر شد که مطلوب کلی از جزوی، و مطلوب موجبه از سالبه، و مطلوب کلی از مطلوب موجبه شریف تر باشد".
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ترتیب قضایای محصوره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.
