ترتیب قضایای محصوره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترتیب قضایای محصوره، از اصطلاحات منطقی بوده
و به رتبه
و تقدّم
و تاخر میان
محصورات اربعه از حیث شرافت
و خسّت، اطلاق میگردد.
قضیه محصوره به لحاظ
کمّیّت دارای دو حالت (
جزئی و کلی)،
و به لحاظ
کیفیت نیز دارای دو حالت (موجبه
و سالبه) است،
و از ضرب این دو لحاظ، محصورات اربعه متولد میشوند؛ یعنی:
۱.
قضیه موجبه کلیه؛ ۲.
قضیه سالبه کلیه؛ ۳.
قضیه موجبه جزئیه؛ ۴.
قضیه سالبه جزئیه.
برای تعیین رتبه
و تقدّم
و تاخر میان این چهار قضیه از حیث شرافت
و خسّت، باید به منزلت چهار عامل:
سلب و ایجاب و کلیت و جزئیت در حالت انفراد
و ترکیب توجه کرد.
از میان ایجاب
و سلب، ایجابْ اشرف از سلب است، زیرا ایجاب، از سنخ
وجود است
و سلب، از سنخ
عدم،
و وجود بهتر
و اشرف از عدم است.
و از میان کلیت
و جزئیت، کلیت اشرف از
جزئیت است زیرا کلیت، اضبط
و انفع در علوم است.
بر این اساس، در تعیین رتبه
و شرافت محصورات اربعه، قضیه موجبه کلیه اشرف محصورات است زیرا از دو اشرف تشکیل شده است.
و قضیه سالبه
جزئیه اخسّ محصورات است چون از دو اخسّ ترکیب یافته است.
و اما از میان دو قضیه دیگر (سالبه کلیه
و موجبه
جزئیه) که هر کدام از یک اشرف
و یک اخسّ تشکیل شدهاند، کلیت بر ایجاب رجحان دارد زیرا شرافت کلیت از جهات متعدد،
و شرافت ایجاب از جهت واحد است، بنابراین، سالبه کلیه اشرف از موجبه
جزئیه است.
محقق طوسی در همین زمینه میگوید: "عادت منطقیان آنست که ایجاب را بر سلب شریف تر شُمُرند
و کلی از
جزئی شریف تر شُمُرند".
و در جای دیگر مینویسد: "هر مطلوب که تحصیلش متعذرتر باشد عزت
و نفاست او بیشتر بُوَد.
و همچنین هر چه انتفاع از او بیشتر بُوَد شرف او زیادت بُوَد.
و استنتاج موجبه
کلی از یک ضرب بیش ممکن نیست
و استنتاج از او در هژده (هیجده) موضع ممکن است، پس اشرف مطالب، موجبه
کلی باشد،
و بعد از او سالبه
کلی،
و بعد از او موجبه
جزئی.
و سالبه
جزوی در هر دو باب از جمله (همگی) متاخر باشد.
و هم به مثل این بیان ظاهر شد که مطلوب
کلی از
جزوی،
و مطلوب موجبه از سالبه،
و مطلوب
کلی از مطلوب موجبه شریف تر باشد".
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ترتیب قضایای محصوره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.