ترتیب ضروب اشکال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترتیب ضروب اشکال، از اصطلاحات منطقی بوده و به تعيين رتبه و تقدم و تأخر
ضروب منتج هر يک از
اَشکال اربعه، اطلاق می‌گردد.
ضروب منتج
اَشکال اربعه قیاس اقترانی از حيث رتبه و شرافت در يک مرتبه نيستند، و ملاک ترتيب و شماره رديف هر يک از ضروب، جايگاه ضرب مذکور از حيث رتبه و شرافت آن است.
براي تعيين رتبه و رديف ضروب، در سه شکل اول از اَشکال اربعه، به نتايج آنها نظر مي‌شود و بر اساس شرافت و رتبه نتيجه
قیاس از ميان
محصورات اربعه، رتبه هر ضرب معلوم مي‌شود. محصورات اربعه از حيث شرافت و منزلت، به ترتيب عبارتند از:
موجبه کلیه،
سالبه کلیه،
موجبه جزئیه و
سالبه جزئیه. بنابراين، مثلاً ضربي که منتج موجبه کليه است از ضروبي که منتج ساير محصورات اربعه هستند اشرف بوده و از حيث ترتيب ضروب، مقدّم مي‌شود.
اگر نتيجه دو يا چند ضرب از حيث شرافت و
خسّت يکسان بود، ضربي مقدّم است که با شکل اول در يک يا هر دو مقدمه مشترک باشد. و اگر در اين ويژگي هم يکسان بودند، چند صورت پيدا مي‌کند:
۱. هر دو ضرب با
شکل اول در هر دو مقدمه
صغرا و
کبرا اشتراک دارند؛ ملاک تقدم و تأخر در اين صورت، وضعيت صغرا و کبراي خودِ اين ضروب از حيث شرافت و
خسّت است.
۲. هر دو ضرب با شکل اول در مقدمه‌اي مشابه (هر دو در صغرا يا در کبرا) اشتراک دارند؛ ملاک تقدم و تأخر در اين صورت مثل مورد اول است.
۳. يک ضرب، در صغرا با شکل اول اشتراک داشته و ضرب ديگر در کبرا؛ ضربي که در صغرا با شکل اول اشتراک دارد مقدم است.
اما براي تعيين رتبه و رديف ضروب، در
شکل چهارم، به نتايج آنها نظر نمي‌شود زيرا به دليل بُعد و دوري اين شکل از هيأت طبيعي و مقتضاي طبع، به نتايج آن اعتنا نمي‌شود. بنابراين، ملاک تقدم و تأخر در ضروب شکل چهارم، وضعيت صغرا و کبراي خودِ اين ضروب از حيث شرافت و
خسّت است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ترتیب ضروب اشکال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.
