ترتیب ضروب اشکال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترتیب ضروب اشکال، از اصطلاحات منطقی بوده
و به تعيين رتبه
و تقدم
و تأخر
ضروب منتج هر يک از
اَشکال اربعه، اطلاق میگردد.
ضروب منتج
اَشکال اربعه قیاس اقترانی از حيث رتبه
و شرافت در يک مرتبه نيستند،
و ملاک ترتيب
و شماره
رديف هر يک از ضروب، جايگاه ضرب مذکور از حيث رتبه
و شرافت آن است.
براي تعيين رتبه
و رديف ضروب، در سه شکل اول از اَشکال اربعه، به نتايج آنها نظر ميشود
و بر اساس شرافت
و رتبه نتيجه
قیاس از ميان
محصورات اربعه، رتبه هر ضرب معلوم ميشود. محصورات اربعه از حيث شرافت
و منزلت، به ترتيب عبارتند از:
موجبه کلیه،
سالبه کلیه،
موجبه جزئیه و سالبه جزئیه. بنابراين، مثلاً ضربي که منتج موجبه کليه است از ضروبي که منتج ساير محصورات اربعه هستند اشرف بوده
و از حيث ترتيب ضروب، مقدّم ميشود.
اگر نتيجه دو يا چند ضرب از حيث شرافت
و خسّت يکسان بود، ضربي مقدّم است که با شکل اول در يک يا هر دو مقدمه
مشترک باشد.
و اگر در اين ويژگي هم يکسان بودند، چند صورت پيدا ميکند:
۱. هر دو ضرب با
شکل اول در هر دو مقدمه
صغرا و کبرا اشتراک دارند؛ ملاک تقدم
و تأخر در اين صورت، وضعيت صغرا
و کبراي خودِ اين ضروب از حيث شرافت
و خسّت است.
۲. هر دو ضرب با شکل اول در مقدمهاي مشابه (هر دو در صغرا يا در کبرا)
اشتراک دارند؛ ملاک تقدم
و تأخر در اين صورت مثل مورد اول است.
۳. يک ضرب، در صغرا با شکل اول
اشتراک داشته
و ضرب ديگر در کبرا؛ ضربي که در صغرا با شکل اول
اشتراک دارد مقدم است.
اما براي تعيين رتبه
و رديف ضروب، در
شکل چهارم، به نتايج آنها نظر نميشود زيرا به دليل بُعد
و دوري اين شکل از هيأت طبيعي
و مقتضاي طبع، به نتايج آن اعتنا نميشود. بنابراين، ملاک تقدم
و تأخر در ضروب شکل چهارم، وضعيت صغرا
و کبراي خودِ اين ضروب از حيث شرافت
و خسّت است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ترتیب ضروب اشکال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.