ترتیب سور القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترتیب
سور قرآن دیدگاههای مختلف درباره ترتیب
سوره‌های
قرآن کریم است.
درباره این که ترتیب و توالی
سوره‌های قرآن کریم که آغاز آنها
فاتحة الکتاب و پایان آنها
سوره ناس است، توقیفی است یا اجتهادی (
اجتهاد صحابه) و به رای و نظر گردآورندگان بازمی گردد اختلاف دیدگاه وجود دارد.
بعضی گفته‌اند توقیفی و به امر و ارشاد
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و رهنمود وحی است.
بعضی گفته‌اند اجتهادی است و به عهده سامان دهندگان
مصحف عثمانی است.
برخی هم گفته‌اند آمیزه‌ای از توقیف و
اجتهاد است. هریک از این دیدگاهها برای مدعای خویش ادله‌ای اقامه کرده‌اند که در آثار منتشر شده درباره تاریخ قرآن کریم موجود است.
نویسنده این کتاب
جلال الدین سیوطی (۸۴۹- ۹۱۱ ق)
ادیب،
مورخ، حافظ و
مفسر به نام اسلامی است. وی که دارای آثار ارزشمندی در زمینه
تفسیر و
علوم قرآنی همچون
الاتقان،
الدر المنثور،
الباب النقول فی اسباب النزول،
تناسق الدرر فی تناسب السور و غیره می‌باشد معتقد است ترتیب
سوره‌های قرآن کریم به جز در دو
سوره:
سوره انفال و
سوره برائت، توقیفی و به امر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌باشد.
دلیلی که سیوطی بر مدعای خویش اقامه می‌کند عبارتست از اینکه:
سوره‌هایی که در ابتدای آنها «حم» و یا «الر» آمده پشت سرهم آمده‌اند، در حالیکه
سور «
مسبحات» همگی به ترتیب کنار هم قرار ندارند، بلکه
سور دیگری در میان آنها قرار گرفته است. و نیز میان «طسم» در
سوره شعراء و «طسم» در
سوره قصص،
سوره «طس» فاصله شده است در حالیکه
سوره «طس» از آن دو کوتاهتر است و مطابق ذوق و سلیقه باید اول،
سوره «
مسبحات» - بدون فاصله
سوره‌ای میان آنها- در کنار هم قرار گیرند. و «طس» نیز بعد از دو «طسم» مذکور، مرتب گردد؛ یعنی بعد از
سوره قصص واقع شود. سیوطی در ترتیب
سوره‌ها معتقد است هر
سوره‌ای از قرآن کریم به جز
سوره فاتحه که جامع تمام مقاصد قرآن است، به
سوره ماقبل خود ناظر است و آنرا کامل می‌کند و یا به شرح برخی آیات مجمل
سور قبل از خود می‌پردازد.
کتاب با مقدمه مؤلف آغاز می‌شود و سپس در تمهید نویسنده به بیان اختلاف دیدگاههای عالمان درباره توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب
سور قرآن و نیز بیان ادله ایشان پرداخته و در پایان این قسمت دیدگاه خود را در این باب بیان می‌دارد. از آن پس به هریک از
سوره‌های قرآن کریم بخشی را اختصاص داده و درباره هریک از آنها مطالبی را بیان داشته و در هر بخش وجوه مناسبتی را که بین هر
سوره با
سوره قبل از خودش وجود دارد بیان می‌کند.
عدم تناسب ظاهری آیات قرآنی، جزو مهمترین مشکلات قرآن پژوهان بوده است و تقریبا هیچ کتابی در زمینه علوم قرآنی به بیان تناسب معنایی میان آیات قرآن نپرداخته است. این موضوع زمانی اهمیت خود را نشان می‌دهد که بدانیم بسیاری از کسانی که آگاهانه خواسته‌اند بر این کتاب آسمانی خرده بگیرند، معمولا به همین عدم تناسب ظاهری آیات متوسل شده‌اند.
اما آنچه در این کتاب و نظایر آن بدان پرداخته شده است بیان تناسب
سور قرآن کریم است.
ظاهرا سیوطی اولین کسی است که به این امر مبادرت ورزیده است.
«ترتیب
سور القرآن» نامی است که محقق کتاب بر آن نهاده است و الا نام واقعی آن «
تناسق الدرر فی تناسب السور» است که به قلم جلال الدین سیوطی نگاشته شده است. این کتاب با مقدمه، تحقیق و تعلیقه‌های دکتر
السید الجمیلی در قطع وزیری در ۳۸۴ صفحه با جلد گالینگور توسط «دار و مکتبة الهلال للطباعة و النشر» بیروت در سال ۲۰۰۰ میلادی به چاپ رسیده است. منابع: ۱- دانشنامه قرآن کریم، ج۱،
بهاء الدین خرمشاهی، ص۸۱۱ ۲- دانشنامه قرآن کریم، ج۲، بهاء الدین خرمشاهی، ص۱۲۸۴
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
