ترابی مشهدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترابی مشهدی، ابوتراب رضوی، پسر میرمحمد (
میرزا محمدمهدی)، شاعر پارسیگوی ایرانی تبار سدۀ ۱۱ق، او از سادات رضوی
مشهد بود.
در شعر «تراب» و «ترابی» تخلص میکرد.
آزاد بلگرامی، تخلص وی را «فطرت» آورده است.
به نظر میرسد که او در اواخر عمر، تخلص خود را تغییر داده باشد.
ترابی در ۱۰۱۵ق/۱۶۰۶م به همراه پدر برای سیر و سیاحت و
تجارت به
هندوستان سفر نمود
او در این سفر با
اوحدی بلیانی ملاقات کرده، و هم صحبت شده است. ترابی سرانجام، به دکن (احمدنگر) رفت و نزد عمِ خویش،
میرمحمدزمان، مشهور به میرِ تیغ باز و متخلص به زمان که در خدمت نظام شاهیان بود، اقامت گزید.
ترابی پس از مدتی به خواهش میرمحمدزمان، استخوانهای چاند بیبی سلطان، از بانوان وابسته به
خاندان نظام شاهی را برداشته، به قصد دفن آنها در مشهد، راهی
خراسان شد؛ اما در مسیر بازگشت، در آگره به دستور جهانگیر، توسط ملکعلی کوتوال دستگیر و به بند کشیده شد. مدت حبس وی را ۲ تا ۴
سال گفتهاند.
ترابی در ایام حبس، مانند مسعودِ سعد قصایدی سرود و در آنها به
مدح و ستایش سپهسالار کریم و نامدار،
میرزا عبدالرحیمخان خانان پرداخت و نیز به واسطۀ آشنایی پیشین با آن سپهسالار از حبس رهایی یافت.
او پس از رهیدن از حبس به
زیارت حضرت رضا (علیهالسلام) مشرف گردید و بار دیگر از آنجا به هندوستان رفت و در اواخر ۱۰۲۵ق/۱۶۱۶م به برهانپور خاندیس آمد و از سپهسالار عبدالرحیم خانخانان الطاف و عنایات بسیار دید و در سلک مداحان او درآمد
و سرانجام، در ۱۰۶۰ق/۱۶۵۰م در
حیدرآباد دکن وفات یافت،
و در قبـرستان
میرمحمد مؤمن استرابادی ــ که گـورستان مخصوص ایرانیان است ــ به خاک سپرده شد.
آزاد بلگرامی
قبر او را دیده است.
تذکرهنویسان اشعاری منسوب به ترابی
ذکر کردهاند.
صاحب مآثر رحیمی دو قصیده مشتمل بر ۱۱۲
بیت، و یک
رباعی از وی آورده است.
از دو قصیدۀ
مذکور، نخستین آن در ۹۴ بیت، با دو تجدید مطلع، حبسیهای است در مدح سپهسالار میرزا عبدالرحیم خانخانان.
صاحب سرو آزاد هم دو رباعی حک شده بر لوح مزار او را ثبت کرده
و رباعی نخست را که تخلص «فطرت» در آن مشهود است، آخرین سرودۀ او دانستهاند.
(۱) آزاد بلگرامی، غلامعلی، خزانۀ عامره، کانپور، ۱۸۷۱م.
(۲) آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، به کوشش عبداللهخان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
(۳) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة.
(۴) اطهرشیر، سید، مرآة العلوم، پتنه، ۱۹۶۷م.
(۵) اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلعالشمس، تهران، ۱۳۰۱ق.
(۶) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
(۷) دائرة المعارف آریانا، کابل، ۱۳۲۸ش.
(۸) داور، محمدمفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز ۱۳۶۸ش.
(۹) دیوان بیگی، احمد، حدیقة الشعرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۱۰) سیستانی، ملک شاه حسین، خیرالبیان، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۱۱) صبا، محمدمظفرحسین،
تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکنزادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۱۲) عبدالغنی، محمد،
تذکرة الشعرا، به کوشش محمدمقتدی شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
(۱۳) عظیمآبادی، حسینقلی،
نشتر عشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
(۱۴) علیحسنخان، صبح گلشن، به کوشش مولوی محمد عبدالمجیدخان، کلکته، ۱۲۹۵ق.
(۱۵) گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، ۱۳۶۹ش.
(۱۶) گوپاموی، محمدقدرتالله، نتایج الافکار، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
(۱۷) مطربی سمرقندی، نسخۀ زیبای جهانگیر، به کوشش اسماعیل بیکجانوف و علی موجانی، قم، ۱۳۷۷ش.
(۱۸) منزوی، خطی مشترک.
(۱۹) نصرآبادی، محمدطاهر،
تذکره، به کوشش محمد مدقق یزدی، یزد، ۱۳۷۸ش.
(۲۰) نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
(۲۱) هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۲۲) واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۲۳) Bankipore.
(۲۴) Marshall، DN، Mughals in India، London، ۱۹۸۵.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ترابی مشهدی»، شماره۵۸۵۳.