ترابی بلخی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترابی بلخی، از شاعران اواسط سدۀ ۱۱ق بود وی سراسر عمر خویش و یا بخشی از آن را بر سر مزاری در بلخ که به مرقد
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) مشهور است، معتکف بود.
وی در روستای خواجه خیران
بلخ زاده شد.
برخی نیز زادگاه او را
هرات دانسته،
و از این‌رو، وی را ترابی‌هروی نیز خوانده‌اند.
ترابی بعد از کسب برخی علوم، به
شعر روی آورد و به دربار اکبرشاه (سل ۹۶۳-۱۰۱۴ق) راه یافت و در دوران این پادشاه به شکوفایی رسید.
برخی ترابی را شاعر «مُسلَّم الثبوت و استاد بی مثال عهدِ خویش» دانسته‌اند.
به گزارش
تذکره‌ها، ترابی سراسر عمر خویش و یا بخشی از آن را بر سر مزاری در بلخ که به مرقد امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) مشهور است،
معتکف بود.
ترابی در ۱۰۳۵ق/۱۶۲۶م به
بخارا رفت و قصیده‌ای در ۴۹
بیت در مدح امام‌قلی‌خان، والی بلخ (حک ۱۰۲۰-۱۰۵۱ق) و معاصر
شاه عباس دوم صفوی (سل ۱۰۵۲- ۱۰۷۸ق)، سرود و نزد وی تقرب یافت
مطربی سمرقندی،
او را در بلخ در ملازمت امام قلی‌خان ملاقات کرده، و فصاحت او را ستوده است.
ترابی سرانجام در بلخ درگذشت.
دیوانی منسوب به وی در دست است، ولی هیچ یک از ابیات و اشعاری که
تذکره‌نویسان در ذیل نام شاعران متخلص به ترابی آورده‌اند، در آن یافت نمی‌شود،
اما از قصاید مدحیِ دیوان دربارۀ اکبرشاه و اشخاص معروف دربار او و نیز اشاره به زادگاه شاعر در یکی از قطعات مندرج در آن،
گمان می‌رود که اثر یاد شده، از آن او باشد. این دیوان مشتمل است بر غزلیاتی به ترتیب الفبایی و به
تقلید از
حافظ، قصاید و ترکیب بندهایی در مدح اکبرشاه که با نعت
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) آغاز می‌شوند و رباعیات و غزلیاتی که با خط نستعلیق عادی و بدون تاریخ در حواشی آن نوشته شده.
ترابی یک
مثنوی هم به نام لطیفة العذب در ۱۰۰۰ق/۱۵۹۲م، دربارۀ مکر زنان سروده است.
این مثنوی با حمد، مناجات و... آغاز می‌شود و سپس با داستان در مکر زنان ادامه می‌یابد. شاعر در ابیات پایانی مثنوی به عنوان آن اشاره کرده است.
ترابی قصیده‌ای نیز در
ولایت حضرت علی (علیه‌السلام) سروده است.
(۱) آزاد بلگرامی، غلامعلی، خزانۀ عامره، کانپور، ۱۸۷۱م.
(۲) آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
(۳) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة.
(۴) اطهرشیر، سید، مرآة العلوم، پتنه، ۱۹۶۷م.
(۵) اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلع‌الشمس، تهران، ۱۳۰۱ق.
(۶) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
(۷) دائرة المعارف آریانا، کابل، ۱۳۲۸ش.
(۸) داور، محمدمفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز ۱۳۶۸ش.
(۹) دیوان بیگی، احمد، حدیقة الشعرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۱۰) سیستانی، ملک شاه حسین، خیرالبیان، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۱۱) صبا، محمدمظفرحسین،
تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۱۲) عبدالغنی، محمد،
تذکرة الشعرا، به کوشش محمدمقتدی شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
(۱۳) عظیم‌آبادی، حسینقلی،
نشتر عشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
(۱۴) علی‌حسن‌خان، صبح گلشن، به کوشش مولوی محمد عبدالمجیدخان، کلکته، ۱۲۹۵ق.
(۱۵) گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، ۱۳۶۹ش.
(۱۶) گوپاموی، محمدقدرت‌الله، نتایج الافکار، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
(۱۷) مطربی سمرقندی، نسخۀ زیبای جهانگیر، به کوشش اسماعیل بیک‌جانوف و علی موجانی، قم، ۱۳۷۷ش.
(۱۸) منزوی، خطی مشترک.
(۱۹) نصرآبادی، محمدطاهر،
تذکره، به کوشش محمد مدقق یزدی، یزد، ۱۳۷۸ش.
(۲۰) نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
(۲۱) هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۲۲) واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۲۳) Bankipore.
(۲۴) Marshall، DN، Mughals in India، London، ۱۹۸۵؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ترابی بلخی»، شماره۵۸۵۳.
