تذکرة الخواص (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب تذکرة الخواص نوشته سبط بن جوزی به
زبان عربی و در مورد
مناقب حضرت علی (ع) و جنگهای ایشان و ...به بحث می پردازد.
سبط ابن جوزی ، شمس الدین ابو المظفر یوسف ابن حسام الدین قز اوغلی بن عبدالله ترکی عونی هبیری بغدادی (۵۸۲- ۶۵۴) واعظ و مورخ. مادرش رابعه
دختر عبد الرحمن بن جوزی بود و به همین سبب به سبط ابن جوزی معروف شد.
پدرش حسام الدین از بردگان عون الدین یحیی بن هبیره وزیر و به منزله
فرزند او بود. چون شمس الدین به دنیا آمد مادرش مرد و ابن جوزی تحت توجه
جدش ابو الفرج عبد الرحمن بن جوزی پرورش یافت. در بغداد از جد خویش و از
عبد المنعم بن کلیب ،
ابن قبیطی ،
عبدالله بن ابی بکر معروف به ابن سدان حربی،
ابو حفص بن طبرزد و برخی دیگر حدیث شنید. ادب را نزد ابو البقاء و
فقه را نزد حصیری خواند و به دست
شیخ ضیاء الدین عبد الوهاب ابن سکینه خرقه پوشید. وی در
سال ۶۰۰ ق از
بغداد به
شام سفر کرد و در
دقوقا با خطیب و واعظ آنجا که
حجت نامیده می‌شد دیدار کرد و از او حدیث شنید. از آنجا به اربل رفته و با شیخ محیی الدین ساقانی ملاقات کرد، بعد به
موصل و از آنجا به
حران رفته و از فخر الدین محمد بن تیمیه، ابن طباخ و... حدیث شنید. سپس به
حلب و از آنجا به
دمشق رفت و جلساتی در
قاسون نزدیک
فارسیه تشکیل داد که خود آن جلسات را به غرفه‌های
بهشت تشبیه کرده است. از آنجا به
بیت المقدس و پس از آن به قاسیون و از آنجا به حلب بازگشته و در شام از
تاج الدین کندی ، و... استفاده کرد. مجالس وعظ وی در دمشق به سبب خوش سیمایی و شیرین سخنی وی قبول تام یافت. شمس الدین به هنگام منازعات امرای
ایوبی در
مصر بوده است. در ۶۴۳ به قاسمیون بازگشت و
مریض شد. سال بعد روانه
عراق شد. او بیشتر به وعظ مشغول بود. در مجالس او
اهل ذمه نیز حاضر می‌شدند. برخی او را
شیعه دانسته‌اند. وی مردی ظریف، متواضع، هوشیار، دارای محفوظات زیاد و صاحب خطی خوش بود. با اهل علم و فضل منصف و با ارباب
جبر و
جهل ناسازگار بود. حدود ۵۰ سال نزد عوام و خواص مقامی والا داشت و مجلس وعظ او نشاط انگیز و خوشایند بود سرانجام وی در ۷۲ سالگی در خانه خویش در
جبل صالحیه دمشق درگذشت. مهمترین اثر وی «مرآة الزمان
فی تاریخ الاعیان» است. قطب الدین یونینی آن را مختصر کرده و بر آن ذیلی نوشته است. «
تذکرة الخواص »، «
الانتصار و الترجیح للمذهب الصحیح »، «
کنز الملوک فی کیفیة السلوک » و... از جمله آثار وی به شمار می‌روند.
«تذکرة الخواص» کتابی است در ذکر مناقب
علی بن ابی طالب علیه‌السّلام و
ائمه اثنا عشریه ، که گویا به سبب همین تالیف، او را
شیعه دانسته‌اند. کتاب با یاد کرد
نسب امام علی بن ابی طالب علیه‌السّلام آغاز می‌شود.
در فصل اول به وجه تسمیه علی علیه‌السّلام پرداخته
و در فصل دوم به
کنیه حضرت
و در فصل بعد به اوصاف
ایشان می‌پردازد. در فصل دیگر به
ایمان ابو طالب پرداخته
و روایتی را در این زمینه نقل می‌کند. بعد از ذکر نام
مادر علی علیه‌السّلام به یادکرد نام فرزندان آن مخدره می‌پردازد. در باب دوم فضائل حضرت را بیان کرده
و از جمله
حدیث غدیر خم را مورد توجه قرار می‌دهد. در باب سوم اسامی فرزندان حضرت را بیان می‌کند.
در باب چهارم به بررسی ایام
خلافت حضرت از جمله
جنگ جمل ، جریان تحکیم و
جنگ نهروان و... می‌پردازد.
در ابواب بعدی تا پایان کتاب بررسی زندگانی ائمه علیهم‌السّلام و اوصاف و فضایل ایشان را مورد توجه قرار می‌دهد.
این کتاب در سال ۱۲۸۵ ق در
تهران چاپ سنگی شده (با توجه به مقدمه کتاب استنساخ و تصحیح این نسخه در
کردستان انجام گرفته است)، و بار دیگر در ۱۳۶۹ ق، در
نجف اشرف به صورت سربی به چاپ رسید.
نسخه‌های خطی تذکره در کتابخانه‌های مرکزی
دانشگاه ، ملی ملک، ظاهریة،
بوهار ،
بانکیپور نگهداری می‌شود. نسخه مورد استفاده در برنامه با مقدمه سید
محمد صادق بحر العلوم ، در سال ۱۴۱۸ ق توسط «منشورات الشریف الرضی» به چاپ رسیده است.
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل: ابن جوزی.
نرم افزار كتابخانه تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
