تداخل (منطق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تداخل، از اصطلاحات منطقی بوده و بر دو
قضیه مختلف در
کم و متحد در ساير امور، اطلاق می‌شود.
دو
قضيه‌اى را که در
موضوع،
محمول و لواحق آن دو و نيز
کیف متفق باشند، ولى در
کم مختلف باشند «متداخل» و نسبت ميان دو
قضيه متداخل را «تداخل» گويند. دو
قضيه متداخل يا هر دو
موجبه هستند، مانند: «همه انسان‌ها حيوان هستند» و «بعضى از انسان‌ها حيوان هستند»، يا هر دو
سالبه، مانند: «هيچ انسانى دانا نيست» و «بعضى از انسان‌ها دانا نيستند». دو
قضيه را در صورت اول «متداخلتان در ايجاب»، و در صورت دوم «متداخلتان در سلب» گويند.
اين قضايا را از آن رو متداخل گويند که يکى از آنها داخل در ديگرى است زيرا يکى جزئى و ديگرى کلى است، و جزئى داخل در کلى است. بين دو
قضيه متداخل تقابلى نيست؛ چون اختلاف در کيف ندارند.
۱. در دو
قضيه متداخل، اگر
قضیه کلیه صادق باشد
قضیه جزئیه نيز صادق است؛ مانند: «هر انسانى ضاحک است» و «بعضى انسان‌ها ضاحک‌اند»، ولى عکس آن هميشه صادق نيست؛ مانند: «بعضى حيوان‌ها انسان‌اند» و «هر حيوانى انسان است».
۲. اگر
قضيه جزئيه
کاذب باشد
قضيه کليه نيز کاذب است؛ مانند: «بعضي اسب‌ها انسان اند» و «همه اسب‌ها انسان اند»، ولى عکس آن هميشه صادق نيست؛ مانند: «همه حيوان‌ها انسان‌اند» و «بعضي حيوان‌ها انسان اند».
۳. متداخلتان ممکن است در
صدق يا در
کذب اجتماع يا افتراق داشته باشند، ليکن در صورت افتراق، هميشه
قضيه جزئيه، صادق و
قضيه کليه، کاذب خواهد بود، مانند: «همه انسان‌ها حيوان هستند» و «بعضى از انسان‌ها حيوان هستند».
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تداخل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۵.
