تخالف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تخالف یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای نسبت میان دو
ماهیت مختلف؛ مقابل
تماثل و
تقابل است.
تخالف، گاهی مرادف
تغایر و در مقابل تماثل به‌کار می‌رود که در این صورت شامل تقابل هم می‌شود و گاهی به معنایی اخص و از اقسام تغایر و
قسیم تماثل و تقابل است و عبارت است از: نسبت بین دو امری که در ماهیت و لوازم آن با هم مختلف‌اند، ولی اجتماعشان در محل واحد -در صورتی که از صفات باشند- ممکن است، و آن دو امر را خلافان یا
متخالفان می‌نامند؛ مانند شیرینی و سفیدی که در شکر جمع‌اند.
۱. تخالف در
حقیقت شخصیه (
تخالف شخصی)؛ یعنی نسبت بین دو چیز که در شخص مخالف‌اند، و هر کدام ویژگی‌ها و احکامی دارند و قابل
حمل بر یکدیگر نیستند؛ اگر چه در
نوع مشترک‌اند، مانند: محمد و علی. البته این دو، به لحاظ
اشتراک در نوع،
مصداق متماثلان هستند.
۲. تخالف در
حقیقت نوعیه (
تخالف نوعی)؛ یعنی نسبت بین دو چیز که در نوع تخالف دارند، اگر چه در
جنس مشترک‌اند؛ مانند: انسان و اسب که هر یک نوعی، و هر نوع احکامی دارد و قابل حمل بر یکدیگر نیستند. انسان و اسب به لحاظ
اشتراک در
جنس، مصداق متماثلان هستند.
۳. تخالف در
حقیقت جنسیه (
تخالف جنسی)؛ یعنی نسبت بین دو چیز که در
جنس اختلاف دارند، هر چند در وصفِ عارض بر آن دو
مشترک‌اند، مانند: پنبه و برف، که
جنس‌شان مختلف، ولی در سفیدی
مشترک‌اند.
۴. تخالف در
اعراض؛ مثل سیاهی و شیرینی، که متغایر هستند؛ ولی اجتماع آن دو در شئ واحد (مثل خرما) ممکن است.
۵. تخالف
جوهر و
عَرَض؛ مثل انسان و سیاهی، که اجتماعشان ممکن است یعنی کسی می‌تواند هم انسان باشد و هم سیاه.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تخالف»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۳.
