تحلیل محدود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحلیل محدود یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و
به معنای تحلیل مرکب
به ذاتیاتش برای اکتساب
تعریف حدی است.
تحلیل ذهنی بر دو قسم است: تحلیل
حد و
رسم، و
تحلیل قیاس.
تحلیل حد و رسم شامل دو تحلیل است:
۱. تحلیل محدود یا تحلیل حد که از طریق
به‌دست‌آوردن ذاتیات معرَّف
به تعریف حدی می‌رسند.
۲. تحلیل رسم که از طریق تحلیل ذاتیات و عرضیات معرَّف
به تعریف رسمی یا
به رسم می‌رسند؛ بدین‌سان تحلیلِ محدود، از راه‌های اکتساب تعریف حدی است.
برای مثال برای تحصیل ذاتیاتِ «حیوان»، ابتدا توجه می‌شود که از مقوله «
جوهر» است، آن‌گاه
به دست می‌آید که در میان انواع تحت جوهر از نوع «جسم نامی» است، سپس از تحلیل ذاتیاتِ انواعی مثل حیوان ناطق، حیوان صهال و حیوان ناهق که در حقیقت حیوانیت با هم شریک‌اند، معلوم می‌شود حد مشترک آنها «
جسم نامی حساس
متحرک به اراده» است و حد مختصِ یکی
ناطق، دیگری ناهق، و سومی صاهل است. در ادامه، حد مختص هر یک کنار گذاشته و حد مشترک آنها اخذ می‌شود که باقی‌مانده
به اضافه جوهر که در جسم مندرج است تمام ذاتیات حیوان را تشکیل می‌دهد.
مثال دیگر اینکه برای شناخت ذاتیاتِ
انسان، ابتدا انسان
به «حیوان ناطق» تحلیل می‌شود، آن‌گاه حیوان
به «جسم نامی
متحرک با
اراده» و همچنین جسم نامی
به اجزایش تحلیل می‌شود تا اینکه با رسیدن
به «جوهر» که
جنس‌الاجناس و
بسیط است، فرایند تحلیل پایان یابد. برای رسیدن
به تعریف حدی باید انسان با سایر انواع -که آنها نیز تحلیل شده‌اند- مقایسه شود تا مشترکات و مختصات هر یک معلوم شود، سپس با دست‌یافتن
به جنس قریب و
فصل قریب و ترکیب خاص آنها تعریف حدی محقق شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تحلیل محدود»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۴.
