تحفة الادیب فی نحاة مغنی اللبیب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب»، تأليف
جلال الدین سیوطی ( متوفى ۹۱۱ ق)، به زبان عربى، موسوعه ارزشمندى از شرح حال علماى نحو، لغت، ادب، بلاغت و تفسير مذكور در كتاب«
مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب »، نوشته
ابن هشام انصاری ( متوفى ۷۶۱ ق) است
اين اثر با تحقيق و تصحيح حسن الملخ و سهى نعجه در دو جلد منتشر شده است.
كتاب، مشتمل بر مقدمه تحقيقى محققان، مقدمه مؤلف و متن اثر است. در مقدمه تحقيقى كتاب شرح حال و آثار
ابن هشام انصارى و به طور ويژه مباحث و تحقيقات پيرامون«
مغنی اللبیب » و« تحفة الأديب» بيان شده است. در متن اثر عناوين اسامى نحويون به ترتيب حروف الفبا، البته نه بر اساس نام، بلكه بر مبناى شهرت فرد مرتّب شده است. شماره‌گذارى اسامى از سوى محقق كتاب انجام شده است.
شيوه نگارش كتاب بدين‌گونه است كه پس از عنوان، ابتدا نام كامل فرد ذكر و سپس مطالب يافت‌شده پيرامون وى با ذكر نام قائل آن ارائه و سپس تأليفات و كارهاى قلمى او نيز معرفى شده است.
از آنجا كه كتاب« مغني اللبيب»، از مهم‌ترين ميراث نحو عربى است و نحويونى كه در آن ذكر شده، از برجسته ترين علماى نحو هستند؛ لذا سيوطى سعى كرده كه آنها را معرفى نمايد و معلومات ارزشمندى از زندگى نحويون، آثار، مجالس، مناظرات و آراء آنها را براى ما روشن نموده است. در بسيارى از معلوماتى كه ذكر كرده، با از بين رفتن منابع اصلى ديگر، تنها مصدر موجود مى‌باشد. در اين اثر، بزرگان نحو عربى از قرن دوم تا هشتم هجرى ذكر شده است
آثار نحوى كه سيوطى مورد مطالعه قرار داده، دلالت بر آن دارد كه نحويون عصر او به كتب
ابن هشام مانند«
قواعد الإعراب » و« مغني اللبيب» توجه ويژه داشته اند. وى پنج كتاب در باره« مغني اللبيب» نوشته كه اثر مورد بحث از آن جمله است
سيوطى در اين اثر از ۲۲۱ نحوى نام برده است؛ البته در باره تعدادى از نحويون تنها عنوان وجود دارد و معرفى نشده‌اند كه از آن جمله است:
صفّار ،
سکّاکی و
ابن يعسون. به علاوه
سیوطی از برخى از نحويون« مغني اللبيب» حتى نام هم نبرده است كه از آن جمله است:
ابوالاسود دئلی ،
الزیادی ،
ابن سعدان و
ابن هشام خضراوی .
ابن هشام در چهار جا به اشعار ابوالأسود دئلى استشهاد كرده، اما تصريح به نام او نكرده، لذا سيوطى نامى از او نبرده است. محقق كتاب، معتقد است كه بقيه اين افراد نيز از نحويون معروفند كه فراموش شدن شرح حالشان وجهى ندارد
فهارس آيات قرآنى، احاديث نبوى، اقوال، اشعار، مصرع‌ها، مصادر نويسنده، شرح حال‌ها به ترتيب مؤلف و حروف الفبا، مصادر و فهرست تفصيلى مطالب در انتهاى جلد دوم كتاب آمده است. در پاورقى‌ها منابع مختلفى براى مراجعه معرفى شده است.
محققين اثر، بناى بر معرفى منابع مختلف در باره هر نحوى داشته اند و لذا تا حد امكان، منابع مختلفى با ذكر جلد و صفحه ارائه شده است. در مواردى هم كه نويسنده، شرح حال نحوى را ذكر نكرده محققين سعى كرده‌اند كه به ديگر منابع ارجاع دهند؛ به عنوان مثال، شرح حال
طاهر بن احمد قزوینی به كتاب« الوافي» ارجاع داده شده است.
نرم افزار ادبيات عرب ، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلاني
