تبلیغ دین (دیدگاه امام خمینی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تبلیغ در اصطلاح دینی به معنای ابلاغ امور دینی و دعوت به
دین است که به
وعظ و
خطابه نیز گفته می‌شود.
حضرت امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه)، با توجه به حساسیت‌های موجود در امر تبلیغ دین و نظام اسلامی، در موارد گوناگونی به این موضوع پرداختند چنانکه با نگاهی به کتاب ارزشمند
صحیفه امام، به بسامد فراوان این مسئله برخورد می‌کنیم که حضرت امام در سخنرانی‌ها و پیام‌ها و نامه‌های خود صدها بار به این موضوع اشاره کرده و اهمیت آن را گوشزد نموده‌اند. موضوع تبلیغ و اهمیت آن از قبل از انقلاب، توجه حضرت امام را به خود جلب کرده و بعد از
پیروزی انقلاب نیز به مراتب اهمیت یافته است.
همان‌گونه که از عنوان این نگاشته بر می‌آید، سخنان و رهنمودهای اندیشه‌ساز و اندیشه آموز رهبر انقلاب اسلامی،
حضرت امام خمینی (قدس‌سره) در زمینه «تبلیغ و مبلّغان»، بسیار فراتر و فزون‌تر از پی‌نگاشته‌های ماست که باید در مقامی دیگر و فرصتی بیشتر به گفته آیند و ترنمِ «
مولوی» را زمزمه نمایند:
این سخن را ترجمه پهناوری •••۸ گفته آید در مقام دیگری؛
دیگر آنکه، از هر گونه توضیح، تفسیر و تحلیل در این زمینه پرهیز نموده‌ایم؛ چرا که در سر، سودای نوشته‌ای «گزینشی» و نه «پژوهشی» را پرورانده‌ایم؛ اگر چه فرایندی پژوهش‌واره را پی گرفته و طی کرده‌ایم. همچنین موضوعات و عناوین برگزیده شده برای این سخنان و رهنمودها، با برداشت شخصی نگارنده از همان‌ها به قلم نشسته است.
آن موضوعات و عناوین که امید است مقبول افتند و در نظر آیند، این گونه‌اند:
۱. تعریف تبلیغ؛ ۲. انگیزه تبلیغ؛ ۳. حکم تبلیغ؛ ۴. تبلیغِ تبلیغ؛ ۵. شان و مقام تبلیغ؛ ۶. ضرورت و اهمیت تبلیغ؛ ۷. اهداف تبلیغ؛ ۸. مراحل تبلیغ؛ ۹. روش تبلیغ؛ ۱۰. اصول و مبانی تبلیغ؛ ۱۱. شرایط تبلیغ؛ ۱۲. مواد و محتوای تبلیغ؛ ۱۳. تکنولوژی تبلیغ؛ ۱۴. ابزارها و رسانه‌های تبلیغ؛ ۱۵. ابعاد تبلیغ؛ ۱۶. قالب‌های تبلیغ؛ ۱۷. مدیریت و سازماندهی تبلیغ؛ ۱۸. زبان تبلیغ؛ ۱۹. آفات تبلیغ؛ ۲۰. هشدارهای تبلیغ؛ ۲۱. جامعه شناسی و تبلیغ؛ ۲۲.
زن و تبلیغ؛ ۲۳. دشمن و تبلیغ. اکنون، هنگام آن رسیده است که گُزیده سخنان و رهنمون‌های حضرت امام خمینی (قدس‌سره) در زمینه «تبلیغ و مبلغان» را به تماشا نشینیم.
تبلیغات که همان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدی‌ها و نشان دادن راه گریز و منع از آن است، از اصول بسیار مهم اسلام عزیز است. ان شاءالله در محدوده توانتان، نقاط کور و مجهول را برای مردم شریف
ایران و جهان اسلام باز و روشن نمایید و چهارچوب
اسلام ناب محمدی که در ترسیم قهر و خشم و کینه مقدس و انقلابی علیه سرمایه‌داری غرب و
کمونیزم متجاوز شرق است و نیز راه مبارزه علیه
ریا و
حیله و
خدعه را به مردم و بخصوص جوانانِ سلحشوران نشان دهید.
برای
خدا تبلیغات کنید که تبلیغات، امر مهمی است.
جزء
واجبات است که ما از اسلام تبلیغ بکنیم.
و برای تبلیغ هم لازم است ما تبلیغ بکنیم.
همان‌طور که تحصیل، یک تکلیفی است، تبلیغ بالاتر است از او؛ تحصیل مقدمه تبلیغ است؛ مقدمه اِنذار مردم است.
مسئله تبلیغات یک امر مهمی است که می‌شود گفت که در دنیا در راس همه امور قرار گرفته است و می‌توان گفت که دنیا بر دوش تبلیغات است.
لازم است آقایان علما و خطبا و دانشمندان محترم با وسایل ممکن، این نهضت مقدس را معرفی نمایند و مقصد مسلمانان ایران را که همان برقراری
حکومت اسلامی تحت پرچم اسلام و هدایت
قرآن کریم و
پیغمبر مکرّم اسلام است، گوشزد نمایند که برادران اسلامی ما بدانند ما به جز اسلام و برقراری حکومت عدل اسلامی فکر نمی‌کنیم.
ما که می‌گوییم می‌خواهیم انقلابمان را صادر کنیم، نمی‌خواهیم با شمشیر باشد، بلکه می‌خواهیم با تبلیغ باشد.
تا اصلاح نکنید نفوس خودتان را، از خودتان شروع نکنید و خودتان را
تهذیب نکنید، شما نمی‌توانید دیگران را تهذیب کنید. آدمی که خودش آدم صحیحی نیست، نمی‌تواند دیگران را تصحیح کند، هر چه هم بگوید فایده ندارد. اگر خدای نخواسته یک گوینده‌ای خودش آلوده باشد، نمی‌تواند با گفتار خودش دیگران را از آلودگی جلوگیری کند. اول باید خودمان را اصلاح کنیم و کوشش کنیم که إن‌شاء‌الله خودمان اصلاح بشویم و مردم را اصلاح کنیم.
علما و روحانیون إن‌شاء‌الله به همه ابعاد و جوانب مسئولیت خود آشنا هستند، ولی از باب تذکر و تاکید عرض می‌کنم امروز که بسیاری از جوانان و اندیشمندان در فضای آزاد کشور اسلامی مان احساس می‌کنند که می‌توانند اندیشه‌های خود را در موضوعات و مسائل مختلف اسلامی بیان دارند، با روی گشاده و آغوش باز، حرف‌های آنان را بشنوند و اگر بیراهه می‌روند، با بیانی آکنده از محبت و دوستی، راه راست اسلامی را نشان آنها دهید، و باید به این نکته توجه کنید که نمی‌شود عواطف و احساسات معنوی و عرفانی آنان را نادیده گرفت و فوراً انگِ التقاط و انحراف بر نوشته‌هاشان زد و همه را یکباره به وادی
تردید و
شک انداخت.
اینها که امروز این‌گونه مسائل را عنوان می‌کنند، مسلّماً دلشان برای اسلام و هدایت مسلمانان می‌تپد و الاّ داعی ندارند که خود را با طرح این مسائل به دردسر بیندازند. اینها معتقدند که مواضع اسلام در موارد گوناگون، همان گونه‌ای است که خود فکر می‌کنند، به جای پرخاش و کنار زدن آنها با پدری و الفت با آنان برخورد کنید.
اگر قبول هم نکردند، مایوس نشوید. در غیر این صورت، خدای ناکرده به دام لیبرال‌ها و ملی‌گراها و یا چپ و منافقین می‌افتند و گناه این، کمتر از التقاط نیست. وقتی ما می‌توانیم به آینده کشور و آینده‌سازان امیدوار شویم که به آنان در مسائل گوناگون بها دهیم و از اشتباهات و خطاهای کوچک آنان بگذریم و به همه شیوه‌ها و اصولی که منتهی به
تعلیم و
تربیت صحیح آنان می‌شود، احاطه داشته باشیم.
تبلیغات باید بر اساس معنویات باشد؛ معنویات اساس اسلام است. سعی کنید معنویات را زیاد کنید و از تشریفات تا آنجا که مقدور است بکاهید. همیشه در فکر درست کردن سالن و ساختمان نباشید، بلکه در فکر معنویات اسلام باشید.
وضع تبلیغات باید متناسب با نیازها و وضع حوزه‌ها باشد. باید آقایان توجه داشته باشند همیشه دنبال مسائل واقعی بروند.
آن چیزی که من توصیه می‌کنم به همه اهل علم و به همه آقایان، به همه دانشمندان، اینکه دنبال این بروید که
معارف اسلامی را در بین مردم تقویت کنید که راس امور، این معارف اسلامی است و اگر او درست بشود، همه کارها درست می‌شود.
قوانین اسلام را در هر رشته‌ای که هست بنویسند، منتشر کنند، اگر موفق بشوند «دستگاه فرستنده» پیدا بکنند که به دنیا ابلاغ بکنند، اسلام را آن طوری که هست معرفی کنند به دنیا، بفهمد دنیا که ما چه داریم. (به تاریخ این سخن، بیشتر دقت کنید! )
در باب نشریات، خودتان می‌دانید که نقش نشریات در هر کشوری از همه چیزها بالاتر است. روزنامه‌ها و مجلات می‌توانند یک کشوری را رشد بدهند و هدایت بدهند به راهی که صلاح کشور است و می‌توانند که به عکس، عمل بکنند.
نشریه بسیار خوب است و در صورتی که محتوای آموزنده باشد و دست‌اندرکاران آن متعهد باشند، این نشریه راس همه امور می‌شود. انسان اگر انصاف داشته باشد، باید به خاطر مردمی که قلم‌ها را برای اینها آزاد گذاشته‌اند، از قلم و قدمش استفاده و دیانت هم اقتضای همین را می‌کند. ما باید نشریات‌مان مفید باشد و اخلاق
جامعه را اصلاح کنیم. آنچه که بیش از همه در فرهنگ مردم تاثیر می‌گذارد؛ این حتی خودش اگر مجله را هم نخواند، ورق زدن مجله، این خودش در روحیه‌اش تاثیر می‌کند.
در هر صورت، مجله‌نویسی آسان است، ولی مجله صحیح نوشتن مشکل است. چهار عکس، چهار مقاله و چهار شعر و چهار تا فکاهی، این آسان است، تخصص نمی‌خواهد. باید مجله راه بیاندازید که وقتی جوان‌ها باز می‌کنند، شکل و صورت و عکس‌های مجله و تیترهای مجله طوری باشد مقابل آنکه پنجاه سال ما را به نابودی کشید. شما باید جبران آن خرابیِ پنجاه سال را بکنید.
اهمیت انتشارات، مثل اهمیت خون‌هایی است که در جبهه‌ها ریخته می‌شود، مداد العلماء افضل من دماء الشهداء، برای اینکه دماء شهدا اگر چه بسیار ارزشمند است و سازنده، لکن قلم‌ها بیشتر می‌تواند سازنده باشد و شهدا را قلم‌ها می‌سازند و شهید‌پرور هستند قلم‌ها؛ کتاب‌هایی را که می‌خواهید منتشر کنید، حتماً بدهید عده‌ای از فضلا بخوانند و نظر دهند و خودتان دقیقاً بررسی کنید.
توجه داشته باشید کتاب‌ها و چیزهای دیگری که از «قم» منتشر می‌شود، غیر از کتاب‌هایی است که در سایر شهرها منتشر می‌شود. «
قم» شهر علم و اسلام است. اگر خطایی از «قم» منتشر شود، در دنیا عَلَم می‌شود. این موضوع هم باید مورد توجه باشد که از «قم» چیز خلافی منتشر نشود.
بر همه لازم است که تبلیغات کنند، تبلیغات داخلی برای اینکه مبادا خدای نخواسته، مردم تحت تاثیر تبلیغات سوءِ ابر قدرت‌ها واقع بشوند و بالاتر از او، تبلیغات در خارج باید بشود. ما تبلیغات مان در خارج بسیار ناقص است و اشخاصی که از خارج می‌آیند اینجا و با من ملاقات می‌کنند، همه از این مطلب شکایت دارند که در خارج، تبلیغات کم است.
شعرا در طول تاریخ باید بنویسند این امور را و به شعر، مردم را بیدار کنند و نویسندگان اگر می‌توانند در نطق‌ها و نوشته‌های خودشان، در مجامعی که می‌روند در شهرهای خودشان، در کشورهای خودشان، مسائل ایران را ابلاغ کنند و اگر نمی‌توانند در کتب و رساله‌های خودشان ثبت کنند که بعدها وقتی که مردم در نسل‌های بعد می‌آیند، ببینند که دشمن‌های آنها کی هست و دوستان آنها کی و تکلیف آنها با دوستانشان و دشمنانشان چیست؟
اگر ما در تبلیغ قصورکنیم، اگر ما در گفتن و نوشتن
شعر و
نثر و همه نحو نوشتن و گفتن قصور کنیم، ما مدیون نسل‌های آینده هستیم که ممکن بود با نوشته‌های شما، با نوشته‌های نویسندگان عزیز و با اشعار آنها بیدار شوند و مطّلع بشوند بر اینکه بر این ملت‌ها در این زمان چه گذشته است و ماها چه تحمل رنج‌ها کردیم، بلکه آنها در صدد علاج بر آیند و امروز نیز ما باید در صدد علاج بر آییم.
ما، همه شماها که نویسنده هستید و خصوص شعرا که لسان شعر، بالاترین لسان است، باید مردم را آگاه کنیم، نسل‌های فعلی را، نسل‌های آینده را و بنا بگذاریم بر اینکه اگر نمی‌شود در جوامع عمومی، از جوامع خصوصی و از افرادی که با آنها آشنا هستیم، شروع کنیم.
ما باید در همه امور هماهنگی را حفظ نماییم، مخصوصاً هماهنگی در تبلیغات که از اهمّ امور است، باید بیشتر حفظ شود. باید سعی کنید وحدت و هماهنگی را به صورتی حفظ نمایید که هرگونه تبلیغات سوء را از بین ببرید. می‌دانید که سلاح تبلیغات، برنده‌تر از کاربرد سلاح در میدان‌های جنگ است. باید از اسلحه تبلیغات آنها بیشتر ترسید.
باید خطبای عظام ما که مبلّغین اسلام‌اند، علمای اعلام ما، طلاب عزیز ما و قشرهای دیگری که در تبلیغات دخالت دارند و مشغول این عمل شریف هستندباید به سرعت خودشان زیادی بدهند و تبلیغات خودشان را تسریع کنند، البته روی یک موازینی و روی یک نظامی و روی یک سازمانی که آن طور البته بهتر خواهد بود.
اگر ما همه زبان‌ها را برای تبلیغ اسلام بدانیم، عبادتی بزرگ است. ما با زبانِ اینجا که نمی‌توانیم برای مردم آمریکا و سایر کشورها مسائل اسلام را بگوییم. امروز اسلام در اکثر کشورها مطرح است. امیدواریم که شما بتوانید اسلام را برای مردم جهان عرضه کنید.
پیش تر احتیاج به زبان، زبان‌های خارجی نبود، امروز احتیاج است به این، یعنی جزء برنامه تبلیغات مدارس باید زبان باشد، زبان‌های زنده دنیا، آنهایی که در همه دنیا شایع تر است، این باید یکی از چیزهایی باشد که در مدارس دینی ما که می‌خواهند تبلیغ بکنند، این امروز محل احتیاج است، مثل دیروز نیست که ما صدامان از ایران بیرون نمی‌رفت. امروز ما می‌توانیم در ایران باشیم و به زبان دیگری، همه جای دنیا را تبلیغ کنیم، در همه جا مبلّغ باشیم.
تبلیغ لازمه اش این است که زبان بدانند. شما نمی‌توانید بروید در انگلستان برای انگلیسی‌ها با زبان فارسی تبلیغ کنید، یا در آمریکا این طور، یا در شوروی، شما باید با زبان اهلی آنها تبلیغ کنید و این از امور لازمه‌ای است که پیش‌تر نمی‌شد اسمش را برد و حال می‌بینیم جزء لازم‌ها است و واجبات است که باید عمل بشود.
نکته‌ای که در اینجا ضمن تشکر از
علما و
روحانیون و دولت خدمتگزار حامی محرومان باید از باب تذکر عرض کنم و بر آن تاکید نمایم، مسئله
ساده‌زیستی و زهدگرایی علما و روحانیت متعهد اسلام است که من متواضعانه و به عنوان یک پدر پیر از همه فرزندان و عزیزان روحانی خود می‌خواهم در زمانی که خداوند بر علما و روحانیون منت نهاده است و اداره کشور بزرگ و تبلیغ رسالت
انبیا را به آنان محوّل فرموده است، از زیَّ روحانی خود خارج نشوند و از گرایش به تجملات و زرق و برق دنیا که دون شان روحانیت و اعتبار نظام جمهوری اسلامی ایران است، پرهیز کنند و بر حذر باشند که هیچ آفت و خطری برای روحانیت و برای دنیا و
آخرت آنان بالاتر از توجه به رفاه و حرکت در مسیر دنیا نیست که بحمدالله روحانیت متعهد اسلام، امتحان زهدگرایی خود را داده است، ولی چه بسا دشمنان قسم خورده اسلام و روحانیت بعد از این، برای خدشه‌دار کردن چهره این مشعل‌داران هدایت نور، دست به کار شوند و با کمترین سوژه‌ای به اعتبار آنان لطمه وارد آورند که إن‌شاء‌الله موفق نمی‌شوند.
اگر خدای نخواسته در
منبر، شما چیزی بگویید که خودتان عاملش نیستید و در
مسجد چیزی بگویید که خودتان بر خلاف او عمل می‌کنید، مردم دل‌هاشان از شما منصرف می‌شود و این کم کم موجب شکست اسلام می‌شود و این به عهده همه ماست.
حوزه‌های علمیه سراسر کشور، خصوصاً
حوزه علمیه قم،
حوزه مشهد،
حوزه اصفهان، باید کوشش کند امروز که می‌توانند مبلّغ بفرستند به آن نحوی که بشناسد جامعه را و بفهمد که مشکلات چه است و باید چه بکند و چه بگوید، تربیت کنند و قاضی تربیت کنند و مخصوصاً مبلّغین را زیاد احتیاج به آن است.
آن وقت همچون محصور کرده بودند که برای بانوان هیچ حق، قائل نبودند که حتی در یک مجمع ده نفری وارد بشوند و مسئله علمی بگویند و مسئله عقیدتی بگویند. امروز اینها می‌توانند با همه حفظ جهات اسلام، در همه جای کشور تبلیغات بکنند؛ بلکه در خارج از کشور هم.
باید در مقابل دشمن جوان‌های ما گول نخورند از این تبلیغات فاسد؛
آمریکا این طوری تبلیغ می‌کند. آمریکا نظامی نمی‌آورد اینجا، آمریکا «نویسنده» می‌آورد اینجا، آمریکا «گوینده» می‌آورد اینجا، آمریکا عمّال خودش که سال‌های طولانی آنها را تربیت کرده است، می‌فرستد اینجا که اوضاع ما را به هم بزنند.
به پایان آمد این دفتر، حکایت همچنان باقی به صد دفتر نشاید گفت حَسبُ الحالِ مشتاقی
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تبلیغ و مبلغان در گزیده سخنان امام (قدس سره)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۹.
