تبتل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تبتل» به معنای
انقطاع الی
الله در
عبادت و
نیت است.
لزوم تبتل و توجه کامل به
خدا انقطاع از دیگران، برای رهبران جامعه اسلامی.
واذکر اسم ربک وتبتل الیه تبتیلا. «و نام
پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز.»
از این جهت که
خداوند از پیامبرش ـ که رهبر جامعه اسلامی است ـ چنین توجهی به خویش و
منقطع شدن از غیر او را خواسته، پس چنین امری از همه رهبران جامعه اسلامی نیز مطلوب است.
در
مجمع البیان در ذیل آیه (وتبتل الیه تبتیلا) می‌گوید
محمد بن مسلم و
زراره و
حمران از
امام باقر و
امام صادق -علیه السلام - روایت کرده‌اند که فرمودند: منظور از این
تبتل، بلند کردن دستها در
نماز است.
و در روایت
ابی بصیر آمده که فرمود: (تبتل) این است که در
نماز دست به سوی
خدا برداری و تضرع کنی.
مؤلف : این روایت با
قنوتنماز منطبق است. و در روایتی دیگر آمده که (تبتل) به معنای بلند کردن دستها و حرکت دادن انگشتان
سبابه است.
و در روایتی دیگر آمده که اشاره کردن با انگشتان است.
و در روایتی دیگر آمده که
دعا کردن با یک انگشت و اشاره کردن با آن است.
باز در
مجمع البیان است که از
عبدالله بن عمر نقل شده که وقتی
رسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - شنید کسی می‌خواند: (وطعاما ذا غصه)، از شنیدن آن
غش کرد.
یاد خدا، تبتل و
انقطاع از غیر او توام با توسعه زندگی مادی، از سفارشهای
قرآن است:
ان لک فی النهار سبحا طویلا «(و) تو را در
روز آمد و شدی دراز است.»
واذکر اسم ربک و تبتل الیه تبتیلا. «نام پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز.»
«سبحا» در آیه شریفه به معنای فعالیت، عمل و انجام دادن کار برای رفع نیازهای زندگی است.
یعنی‌ای پیامبر، چون مشغله روزانه ات زیاد است،
شب، وقت فراغت قلب برای
تذکر و یاد خداوند و
قرائت قرآن است.
پس مقداری از شب را برای
عبادت قرار بده تا بهره خویش را از خیر
دنیا و
آخرت برگیری.
کلمه (
سبح) به معنای دویدن و تند راه رفتن در
آب ست، و (سبح طویل) در روز
کنایه از غور در مهمات زندگی و انواع زد و بندها در برآوردن حوائج زندگی است. و معنای
آیه این است که تو در روز مشاغل بسیار داری که همه وقتت را فرا گرفته، فراغتی برایت باقی نمی‌گذارد تا در آن با توجه تام متوجه درگاه پروردگارت باشی، و از هر چیزی
منقطع گردی، بنابر این بر تو است که از شب استفاده کنی، و در آن به
نماز بپردازی.
بعضی از مفسرین آیه را این چنین معنا کرده‌اند: تو در
روز می‌توانی بخوابی و امر
معاش خود را
تدبیر کنی، و در حوائج خود تصرف نمایی، پس شبت را به
تهجد اختصاص ده. بعضی دیگر اینطور معنا کرده‌اند: تو در روز
فراغت داری، حال اگر شب نتوانستی به کارت برسی، در روز آن را تلافی کن، و آنچه در شب انجام ندادی در روز
قضاء کن. بنا به گفته این مفسر آیه مورد بحث همان را می‌خواهد بگوید که : آیه (و هو الذی جعل اللیل و النهار خلفه لمن اراد ان یذکر او اراد شکورا)، بیان می‌کند. لیکن آنچه ما اختیار کردیم با سیاق مناسب تر است.
توجه کامل به
پروردگار و
انقطاع از غیر او، توصیه خداوند به
پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- در
سوره مزمل است :
واذکر اسم ربک وتبتل الیه تبتیلا. «و نام پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز.»
اینجا در دستور دوم می‌فرماید: (دل به
خدا ببند و از غیر او
قطع امید کن و خالصانه به عبادتش برخیز) (و تبتل الیه تبتیلا).
(تبتل) از ماده (بتل) (بر وزن حتم) در اصل به معنی (
انقطاع) است، و لذا به
مریم (
بتول) گفته شده، چرا که هیچ همسری برای خود انتخاب نکرده بود، و اگر به بانوی
اسلام فاطمه زهرا -سلام‌الله‌علیها- نیز بتول گفته می‌شود به خاطر این است که او از زنان عصر خود از نظر اعمال و رفتار و معرفت جدا و برتر، و به حالت
انقطاع الی الله رسیده بود.
به هر حال (تبتل) آن است که انسان با تمام قلبش متوجه به
خدا گردد، و از ما سوی الله
منقطع شود، و اعمالش را فقط به خاطر او بجا آورد و غرق در اخلاص گردد.
و اگر در روایت از
پیغمبر گرامی
اسلام -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -نقل شده : لا رهبانیة، و لا تبتل فی الاسلام (در اسلام نه
رهبانیت است و نه
تبتل) اشاره به این است که
ترک دنیا به آن معنی که در میان راهبان مسیحی معمول است در
اسلام وجود ندارد آنها برای ترک
دنیا هم
ازدواج را ترک می‌کنند، و هم هر گونه فعالیت اجتماعی را، اما یک
مسلمان واقعی در عین اینکه در
قلب اجتماع زندگی می‌کند تمام توجهش به
خدا است.
در بعضی از روایات، از
ائمه معصومین نقل شده که (تبتل) به معنی بلند کردن دست در
نماز است ولی روشن است که این در حقیقت بیان یکی از مظاهر
اخلاص و
انقطاع الی الله می‌باشد.
به هر حال آن یاد پروردگار و این اخلاص سرمایه عظیم مردان
خدا در برنامه سنگین هدایت
خلق است.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۳۱۶، برگرفته از مقاله «تبتل».
