تباین متفق الموضوع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تباین متفق الموضوع یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای نسبت میان الفاظ متباین یک موضوعِ دارای اعتبارات مختلف است.
در مواردی که اشیای مختلف، اسامی متعدد دارند اگر معانی آنها نیز مختلف باشد و هر یک معنای خاص خود را داشته باشد به این الفاظ و اسامی، «
متباین» و نسبت میان آنها را «
تباین» گویند؛ مانند: سنگ و انسان که هم اسامی متعدد و هم معانی متعدد و متفاوت دارند. تباین الفاظ، گاهی در اشیائی است که موضوعات مختلف دارند؛ مانند: سنگ و اسب. این نوع تباین «تباین مختلف‌الموضوع» نام دارد و گاهی در یک موضوع واحد واقع می‌شود که اعتبارات مختلف دارد که به آن «تباین متفق‌الموضوع» گویند.
تباین متفق الموضوع -که دارای اعتبارات مختلف است- اقسامی دارد:
۱. یکی از دو اسم به اعتبار خود، موضوع و دیگری به اعتبار وصف، موضوع باشد؛ مثل: سیف و
صارم که سیف بر خود شمشیر و
صارم بر تیزی آن
دلالت دارد.
۲. هر یک از دو اسم بر وصف خاص دلالت کند؛ مثل:
صارم و مُهَنَّد که
صارم بر تیزی شمشیر و مهند (منسوب به هند) بر نسبت آن دلالت دارد.
۳. یکی از آن دو اسم بر وصف موضوع و دیگری بر وصف آن
وصف دلالت کند؛ مثل: ناطق و فصیح که
ناطق وصف
انسان، و فصیح وصف ناطق است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تباین متفق الموضوع»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۳.
