تاریخ‌نگاری پیامبر شیعیان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سیره و مغازی
پیامبر اسلام چنان محل توجه نویسندگان
شیعه بود که برخی، «اصحاب مغازی» را تنها با گرایش شیعی می‌شناختند.
اَبان بن عثمان احمر بَجَلی (متوفی ح۱۷۰)، از نخستین مورخان شیعه، در کتاب بزرگ خود، المبدأ
و المبعث
و المغازی و الوفاة
و السقیفة
و الرّدّة، بخشی مهم را به
سیره و مغازی پیامبر اختصاص داد.
ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقی (متوفی ۲۸۰) نیز در فصلی از
المحاسن با عنوان «مغازی النبی» به این موضوع پرداخت.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثَقَفی (متوفی ۲۸۳) تک نگاری‌هایی با عنوان السیرة
و المغازی داشت.
ابن فَضّال علی بن حسن (متوفی ۲۹۰)، فقیه
و مورخ، در صفات النبی به تحلیل شخصیت اخلاقی پیامبر پرداخت.
علی بن ابراهیم قمی، مفسر
و فقیه
و مورخ
و استاد کُلَینی،
المغازی را گردآورد.
ابن عَمّار کوفی ابوعلی احمد بن محمد (متوفی ۳۴۶)
اخبار آباء النبی
و فضائلهم
و ایمانهم
و ایمان ابی طالب را، ظاهراً با تأکید بر اعتقاد
شیعیان به مؤمن بودن پدر
و اجداد پیامبر ، نوشت.
حسن بن محمد بن علی اَزْدی، مورخ
و ادیب کوفی، الوُفود علی النبی را در باره هیئت‌هایی که قبل
و بعد از
فتح مکه ، اطاعت قبایل خود را از فرمان پیامبر اسلام اعلام کردند، نگاشت.
رفتار پیامبر
و ائمه علیهم‌السلام با
مشرکان ، موضوع کتاب
سیرة النبی
و الائمه علیهم‌السلام فی المشرکین تألیف ابوعبداللّه حسین بن علی بَزَوفَری (زنده در ۳۵۲)، فقیه
و محدّث عراقی، بود.
ابن بابویه محمد بن علی بن حسین قمی (متوفی ۳۸۱)، محدّث
و نویسنده بزرگ امامی، کتاب‌هایی در
سیره تألیف کرد، مانند اوصاف النبی،
و کتاب فی ابی طالب
و عبدالمطلب
و عبداللّه
و آمنة بنت وَهْب.
نویسندگان شیعی در باره قصص ِ (سرگذشتِ)
پیامبران نیز کتاب‌هایی نوشته‌اند. بجز تألیفاتی با عنوان «
المبتدأ» که حاوی داستان آفرینش
و پیامبران بود
و گاه بخشی از تاریخ‌های عمومی را تشکیل می‌داد، کتاب‌هایی نیز با عنوان «الانبیاء»
به مثابه درس‌های تاریخی ـ اخلاقی
و مدخلی بر
سیره نبوی تألیف می‌شد.
قصص الانبیاء قطب الدین راوندی (متوفی ۵۷۳)، نمونه‌ای است که داستان‌های پیامبران را به شیوه اِسنادی، عمدتاً از ابن بابویه، شرح کرده است. این کتاب با بخشی در
سیره و معجزات
و مغازی پیامبر پایان می‌یابد.
(۱) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش.
(۲) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(۳) یاقوت حموی، معجم الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
(۴) قطب الدین راوندی، قصص الانبیاء، چاپ غلامرضا عرفانیان، مشهد ۱۴۰۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ نگاری»، شماره۳۰۵۷.
