تاریخ محمدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ محمّدی (یا احسن التواریخ)، کتابی به فارسی درباره هجده سال آخر
حکومت زندیه و وقایع دوره
آقامحمدخان قاجار، است.
تألیف محمد فتح اللّه بن محمدتقی سارَوی، شاعر و مورخ دوره آقامحمدخان و
فتحعلی شاه قاجار .
مؤلف در دیباچه کتاب
آقامحمدخان را «احسن الملوک» نامیده و در نظر داشته که نام کتابش را نیز «احسن التواریخ» بگذارد، ولی فتحعلی شاه ــ که در آن زمان ولیعهد بوده ــ آن را تاریخ محمّدی نامیده است.
تألیف این کتاب در ۱۲۰۰ آغاز شده است؛
(بعدها فتحعلی شاه) در
مازندران شد
و به تصریح مؤلف،
تألیف آن در ۱۲۱۱ پایان یافته است.
برخی از مطالب تاریخ محمّدی عبارت است از: توضیحی مفصّل درباره اصل و نسب خاندان قاجار و اشاره ای کوتاه به ماجرای رفتن فتحعلی خان قاجار به
اصفهان برای کمک به
شاه سلطان حسین (حک: ۱۱۰۵ـ ۱۱۳۵)، چگونگی کشته شدن محمدحسن خان قاجار، فرار آقامحمدخان از
شیراز (۱۱۹۳) و مقدمات و مراحل به قدرت رسیدن او. شرح رخدادهای این سالها به صورت سالشمار است و تا ۱۲۱۱، سال کشته شدن آقامحمدخان در قلعه شوشی و حمل جنازه وی به
نجف اشرف، ادامه می‌یابد.
از آن‌جا که تاریخ محمّدی شامل حوادث سالهای آخر حکومت زندیه و ابتدای قاجار است، می توان آن را ذیل گلشن مراد میرزاابوالحسن غفاری کاشانی دانست. اگرچه تاریخ محمّدی ویژگی نوشته های درباری و فرمایشی را دارد، حاوی اطلاعات موثق و گرانبهایی درباره منشأ
قاجاریان است که دربار در اختیار نویسنده قرار می‌داده است.
همچنین در این کتاب اطلاعات باارزشی از اوضاع سالهای آخر حکومت زندیه و جنگهای این خاندان با قاجار وجود دارد و از این لحاظ دارای اهمیت ویژه ای است.
تاریخ محمّدی از لحاظ ادبی ارزش چندانی ندارد؛ نثر کتاب متأثر از نثر میرزا مهدی خان استرآبادی (متوفی ح۱۱۷۵ـ ۱۱۸۰) و مملو از جملات تکلف آمیز و مُغلَق و گاه آمیخته به لغات ترکی و مغولی است.
تاریخ محمّدی تاریخ اجتماعی است، ازینرو آداب و رسوم زمان مؤلف را بیان می‌کند، از جمله عروسی‌ها، سوکواری‌ها، استقبال مردم از آقامحمدخان قاجار، مراسم
نوروز و نحوه زندگی روزمره مردم.
این کتاب در ۱۳۷۱ش به کوشش غلامرضا طباطبائی مجد در
تهران به چاپ رسیده است.
(۱) محمدفتح اللّه بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمّدی (احسن التواریخ)، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تهران ۱۳۷۱ش.
(۲) علیرضا بن عبدالکریم شیرازی، تاریخ زندیه: جانشینان کریم خان زند، چاپ ارنست بیر، تهران ۱۳۶۵ش.
(۳) غلامرضا ورهرام، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زندیه، تهران ۱۳۶۶ش.
(۴) هادی هدایتی، تاریخ زندیه، ج ۱، تهران ۱۳۳۴ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ محمدی»، شماره۳۱۳۲.
