تاریخ صفد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «تاریخ صفد»، تالیف محمد بن عبد الرحمن الحسینی العثمانی، به
زبان عربی است. این اثر چنان که از نامش پیداست به
تاریخ شهر صفد در
شام می‌پردازد. این شهر یکی از مراکز مهم تجاری در این منطقه از بدو تاسیس بوده است که در
زمان جنگ‌های صلیبی میان
مسلمانان و مسیحیان به دست مسیحیان افتاده است و مورد تعرض ایشان قرار گرفته است.
تقدیم، حواشی تقدیم، متن کتاب، حواشی و ملحقات کتاب و بخش مصادر ساختار کتاب را تشکیل می‌دهد. مطالب کتاب در حول شهر تاریخی و شیعی صفد در منطقه
فلسطین در شامات می‌باشد که مؤلف تاریخچه‌ای از این شهر را بعد از جنگ‌های صلیبی بیان داشته است و چون اطلاعات تاریخی قبل از این جنگ‌ها، در باره این شهر کم بوده است، لذا محقق، سهیل زکار، مقدمه مفصلی را برای جبران این بخش از اطلاعات کتاب، به آن افزوده است.
تقدیم محقق معروف، سهیل زکار، در پیرامون مطالب کتاب و معرفی این اثر می‌باشد؛ چنان که ایشان تاریخچه‌ای از صفد و محدوده این شهر بیان کرده است. ایشان در این مقدمه نسبتا طولانی از زوایای مختلف این شهر را مورد بررسی قرار داده است.
بخش بعدی، ادامه بحث‌های مقدماتی کتاب می‌باشد با نام «اعاده بنای قلعه صفد» که به ساخت و عمران این شهر بعد از جنگ‌های صلیبی می‌پردازد.
بخش بعدی، حواشی مقدمه نیز به فتح صفد به دست سلطان بیبرس می‌باشد.
متن کتاب، با مقدمه و ذی المقدمه بسیار طولانی حدود صد و پانزده صفحه می‌باشد.
در ابتدا مؤلف به وجه تسمیه و نام گذاری این شهر پرداخته است. ایشان دو معنی برای این کلمه بیان فرموده‌اند: اول، برگرفته از نام یکی از ملوک فرنگی است و یا اینکه از ریشه اصفاد گرفته شده است. ایشان سپس به بنای قلعه این شهر پرداخته است که به دست ملک ظاهر فتح شده است، بعد از اینکه به وسیله صلیبیون افتاده و ویران شده بود.
ایشان، هم چنین به سلاطین و حاکمانی که بر این منطقه حکمرانی کرده‌اند نیز اشاره کرده است.
مؤلف، بخشی با عنوان اعیان صفد در ادامه آورده است که در این بخش بزرگان
علم و
مذهب که ریشه در این شهر دارند را معرفی کرده است.
قسمت بعدی این بخش به علمان سادات این منطقه می‌پردازد.
در بخش ملحقات کتاب نیز پنج ملحق به کتاب اضافه شده است که عبارتند از: جدول اسماء سلاطین، نواب صفد، نوشته هولاکو، وصف صفد به وسیله شیخ ربوه، وصف صفد به وسیله ابن شاهین.
این کتاب حاوی اطلاعات مفیدی درباره جنگ‌های تاریخی صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان می‌باشد که مؤلف نیز به همین منظور این کتاب را نگاشته است اما از آن جایی که مؤلف فقط به تاریخ این شهر بعد از گرفتاری و ویرانی به دست مسیحیان پرداخته است، محقق کتاب، مقدمه مفصلی در تکمیل مطالب آن پیرامون این شهر، به کتاب افزوده است که خود کتابچه‌ای جداگانه و مفصل است.
سهیل زکار، در مقدمه، بعد از اشاره به اینکه این شهر به دست بایبرس از دست مسیحیان دوباره باز پس گرفته شده است، برگشتی به عقب زده و بعد از معرفی صفد و مشخص کردن مناطق این شهر از هر جهت، به تاریخچه‌ای از این شهر که در زمان‌های مختلف در تحت سلطه چه حکومت‌هایی بوده است، پرداخته است؛ مثلا در زمان
عباسیان در دست سلاجقه
روم بوده و ایشان بر این منطقه
حکومت می‌راندند. ایشان، در مقدمه، بحث مفصلی درباره زمین‌های کشاورزی این منطقه کرده‌اند که بسیار حاصل خیز بوده و دولت‌های مختلف از آن جهت، از این منطقه بسیار سود برده‌اند. یکی از جهات حایز اهمیت این بخش، فهرست مفصلی از حاکمان این منطقه می‌باشد که بر اساس کتب تاریخی مشخص شده‌اند.
در ذی المقدمه کتاب نیز مفصلا به تاریخ احیای این شهر در طول
تاریخ پرداخته شده است که در نوع خود حایز اهمیت می‌باشد. اینکه نظر مورخان
شرق شناس و
غربی در باره این شهر تاریخی و وقایع اتفاق افتاده در آن چگونه می‌باشد و فتح این شهر و... بخش دیگری از اطلاعات ذی المقدمه است که در این بخش به فتح شهر به وسیله بایبرس اشاره شده است و می‌تواند اطلاعات تاریخی خوبی از این شهر و جنگ‌های صلیبی در اختیار بگذارد.
بخشی از گزارشات سلطان بایبرس نیز ضمیمه شده و بخشی نیز به معرفی این پادشاه گذاشته شده است.
این بخش و بخش بعدی، اطلاعات کاملی از زندگی و تاریخ سیاسی این پادشاه
مسلمان در مناطق شامات و
مصر به دست می‌دهد که در نوع خود بسیار غنی می‌باشد و می‌توان در مطالعات تاریخی از آن سود برد.
در بخش متن اصلی کتاب می‌توان اطلاعات خوبی از تاریخچه این منطقه در
زمان حکومت عثمانی به دست آورد که همراه گزارش تاریخ این منطقه، اطلاعات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و علمی قابل اهمیتی از این منطقه و تاریخ عثمانی به خواننده منتقل می‌شود.
از اطلاعات این کتاب می‌توان در مطالعات تاریخی در منطقه شام در قرون هشتم سود برد و هم اینکه چه عالمان و حاکمان و اندیشمندانی در منطقه شامات و فلسطین وجود داشته و دارای چه خدماتی بوده‌اند؟
کتاب، فاقد پاورقی و توضیحات می‌باشد. در پایان کتاب بخش مصادر و فهرست‌های کتاب گنجانده شده است که به وسیله محقق به این اثر ملحق شده است. در بخش ملحقات کتاب نیز پنج بخش که به تاریخ این شهر مربوط می‌شده است، به کتاب اضافه شده است.
این اثر در سال ۲۰۰۹ در دمشق به چاپ رسیده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
