تاریخ القرآن ( ابو عبد الله الزنجانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ القرآن تالیف
ابو عبدالله زنجانی کتاب پیرامون یکی از موضوعات مهم
علوم قرآن نوشته شده است.
مؤلف که خود از دانشمندان علوم قرآنی است و در این زمینه تالیفات متعددی دارد، در این کتاب مساله
تاریخ قرآن را مورد بحث قرار داده است وی مطالب را به صورت مختصر ولی گویا توضیح داده‌اند و از آنجا که موضوع
تاریخ قرآن با کتابت و
خط در ارتباط می‌باشد، در ابتدا وضعیت مردم
عربستان هنگام
بعثت پیامبر را، از جهت فرهنگی و نوشتاری، مورد بحث قرار داده آنگاه در باب اول، موضوع منشاء و تکامل
خط کوفی و
نسخ را تشریح می‌نمایند و در ادامه کتاب قرآن در
زمان پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم به دست
صحابه همچون
حضرت علی علیه
السّلام ابن مسعود و
ابن عباس را توضیح می‌دهند و با ارائه جدولهای مختلف که در آنها ترتیب سوره‌ها بر اساس
مصاحف صحابه آمده است، مساله اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها به دست
صحابه را نتجه می‌گیرند. در بخش پایانی کتاب، دیدگاه دانشمندان غرب نیست به قرآن را بیان می‌کند و در این باره دیدگاه نولدکه را درباره تاریخ سوره‌ها بیان نموده، ترتیب سوره‌های مکی و مدنی را بر اساس نظر ایشان اعلام نموده است. و در آخرین بحث کتاب، مساله فواتح سوره‌ها را مطرح نموده و می‌گوید مفسرین در این باره دیدگاههای مختلفی دارند که این خود دلیل بر مبهم بودن موضوع می‌باشد و پس از آن دو نظر را مورد پذیرش قرار می‌دهد و آن اینکه: این حروف دلالت دارند بر اینکه قرآن از همین حروف تشکیل شده، و دیگر اینکه، با آوردن این حروف می‌خواهد مشرکین را به
استماع قرآن فرا خواند. با توجه به ویژگیهای این کتاب، به خصوص مختصر بودن آن از یک طرف و از طرف دیگر مورد پذیرش قرار گرفتن از طرف علماء
اهل سنت به عنوان یک کتاب محققانه، این کتاب می‌تواند منبع ارزشمندی در مباحث تاریخ قرآن قرار گیرد. و جا دارد که شرح‌هایی بر آن نوشته شود.
کتاب دارای یک مقدمه و ۳ باب است که باب اول آن دارای ۱۰ فصل و باب دوم آن نیز ۱۰ فصل و باب سوم دارای ۳ فصل می‌باشد که فهرست مطالب آن به شرح زیر است مقدمه شامل:
محمد صلیالله
علیهوآله
وسلّم و القرآن ولادت پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم وضع جهان هنگام تولد پیامبر روش آن حضرت باب اول شامل ۱۰ فصل فصل اول: حدوث
خط در
حجاز و انتشار آن فصل دوم: شروع نزول
وحی فصل سوم: اولین آیه‌ای که نازل شده فصل چهارم: زمان نزول قرآن فصل پنجم: پیرامون آموزش
قرائت قرآن توسط پیامبر به صحابه فصل ششم: کتاب قرآن هنگام نزول آن به دستور پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم فصل هفتم: درباره چیزهایی که در زمان پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم قرآن بر روی آنها نوشته می‌شد فصل هشتم: اسامی کسانی که در زمان پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم قرآن را جمع آوری کردند فصل نهم: تاریخ نزول سوره‌ها فصل دهم: ترتیب نزول قرآن در
مکه و
مدینه باب دوم شامل ۱۰ فصل: فصل اول: قرآن در زمان
ابی بکر و
عمر فصل دوم: قرآن در زمان
عثمان فصل سوم: ترتیب سوره‌ها در
مصحف حضرت علی علیه
السّلام فصل چهارم: ترتیب سوره‌ها در
مصحف ابی بن کعب فصل پنجم: ترتیب سوره‌ها در
مصحف عبدالله بن مسعود فصل ششم: ترتیب سوره‌ها در
مصحف عبدالله بن عباس فصل هفتم: ترتیب سوره‌ها در
مصحف امام صادق علیه
السّلام فصل هشتم: قاریان هفتگانه و راویان مشهور آنها فصل نهم: اعراب گذاری در قرآن فصل دهم: نقطه گذاری در قرآن باب سوم: اروپا و قرآن شامل ۳ فصل: فصل اول: ترجمه قرآن به لغات و زبانهای غربی (اروپایی) فصل دوم: دیدگاه بعضی از علماء اروپا درباره تاریخ سوره‌های قرآن فصل سوم: بحث درباره فواتح سوره‌های قرآن.
۱- مطالب کتاب به صورت خلاصه ارائه شده به گونه‌ای که با کمترین حجم، مقصود اصلی در بیان موضوعات تشریح شده است. ۲- مقدمه- یکی از مباحث مهم در این مقدمه، مساله وضعیت
جهان هنگام
تولد پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم است که مورد بررسی قرار گرفته است. ۳- باب اول- فصل اول- در این فصل پیرامون سیر تکامل خط عربی سخن می‌گوید، در ابتدا دیدگاهها درباره سیر تکامل خط عربی را بیان نموده که منشاء خط را سه خط: مصری، فینیقی و آرامی دانسته‌اند که خط فینیقی منشاء چهار نوع خط بوده که یکی از آنها خط آرامی است که خود منشا شش خط بوده از جمله
خط سریانی و نبطی، که خط کوفی و نسخ از این دو خط گرفته شده‌اند ۴- فصل اول از باب اول: در بخشی از این فصل پیرامون سیر تکامل و رشد خط در شهر مدینه بحث می‌نماید و توضیح می‌دهند که وقتی پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم وارد مدینه شد یک شخص یهودی وجود داشت که کتاب را به
یهودیان تعلیم می‌داد و تعداد اندکی از
مسلمانان خط را می‌دانستند و شخص پیامبر خود به گسترش خط و نشر کتاب پرداختند. ۵- باب اول- فصل سوم: در این فصل پس از بیان نزول قرآن که تدریجی یا دفعی است بیان می‌کند که: ممکن است که بگوئیم
روح قرآن که اغراض کلی آن است در
شب قدر بر
قلب پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم نازل شده سپس در مدت ۲۳
سال بر زبان آن حضرت
ظاهر شده است. ۶- فصل هفتم از باب اول: در این فصل وسایلی که قرآن در زمان پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم بر روی آن نوشته می‌شد ذکر نموده و بیان می‌کند که
کتابت قرآن در زمان پیامبر صلیالله
علیهوآله
وسلّم وجود داشته ولی بصورت پراکنده بوده است. ۷- باب دوم: در این باب پس از ارائه جداولی که در آنها ترتیب سوره‌ها در
مصحف‌هایی همچون،
مصحف حضرت علی
علیه
السّلام ،
ابن مسعود ،
ابن عباس و
امام صادق علیه
السّلام ، بیان شده است نتیجه می‌گیرد که
اختلاف سوره‌ها در
مصاحف صحابه، بیان گر آن است که ترتیب سوره‌ها به
اجتهاد صحابه صورت گرفته است ۸- فصل ششم از باب دوم: در این فصل قاریان هفتگانه را معرفی نمود.
ضمن آنکه شرح مختصری از زندگی آنها بیان شده است. ۹- باب سوم: در این باب پیرامون
غرب و قرآن سخن گفته در یک فصل ترجمه قرآن را به لغات و زبانهای غربی بررسی و دیدگاههای نولدکه درباره
تاریخ سوره‌های قرآن را ذکر می‌نماید
کتاب یک جلد، متن آن عربی و دارای ۱۱۶ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر است:
۱- نوع کاغذ: معمولی ۲- جلد: شومیز ۳- نوبت چاپ: نامعلوم ۴- تاریخ انتشار: سال ۱۴۰۴ هجری قمری ۵- ناشر:
سازمان تبلیغات اسلامی ۶- تیراژ: ۱۰۰۰۰ نسخه ۷- دارای فهرست: الف: اعلام ب: مصادر کتاب ح: موضوعات کتاب ۸- مولف:
ابو عبدالله زنجانی ۹- کتاب: تاریخ القرآن در این نسخه مقدمه‌ای از دکتر
محمد امین استاد
دانشگاه مصر وجود دارد. این
اثر تاکنون دو بار به فارسی ترجمه گردیده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم
اسلامی.
