• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ ابوالفداء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تاریخ ابوالفداء، کتابی تاریخی به عربی از ابوالفداء عمادالدین اسماعیل بن علی بن محمود ایوبی، حکمران حَماة (حک: ۷۱۰ـ۷۳۲) می‌باشد.



نام اصلی کتاب، المختصرفی اخبارالبشر است.
[۱] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳، بیروت.

المختصر تاریخی عمومی و در دو قسمت است: تاریخ قبل از اسلام و تاریخ اسلام تا رویدادهای ۷۲۹.


ابوالفداء بخش تاریخ عمومی کتاب را در یک مقدمه و پنج فصل تنظیم کرده و در برخی قسمتها با دیدی انتقادی به مطالعه منابع کهن پرداخته است.
مقدمه شامل مطالبی در مبادی تاریخی و اختلاف تواریخ کهن است.
فصول پنج ‌ ‌گانه نیز به تاریخ انبیا، پادشاهان بنی اسرائیل، پادشاهان ایران،پادشاهان مصر و یونان و روم، ملوک عرب و ملل جهان اختصاص دارد.
[۲] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳ـ ۸، بیروت.

مؤلف، بخش تاریخ اسلام را مطابق سالشمار هجری حوادث و برحسب الکامل فی التاریخ ابن اثیر ــ که تاریخ عمومی جهان و اسلام تا ۶۲۸ است ــ تنظیم کرده و در تألیف کتاب خود عمدتاً از الکامل بهره برده است.
[۳] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳، بیروت.
[۴] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۳، ص۱۵۱، بیروت.



تاریخ ابوالفداء برای دوره‌ای که مستند به مشاهدات و اطلاعات شخصی مؤلف است، از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است.
این کتاب همچنین به جهت احتوا بر منقولاتی از منابعی که امروزه در دست نیستند، اهمیت دارد.


برخی از آن منابع عبارت‌اند از:
البیان عن تاریخ سِنی زمان العالم علی سبیل الحجة و البرهان تألیف ابوعیسی احمد بن علی منجم (سده سوم) مشتمل بر تاریخ قدیم در یک مجلد؛
التاریخ المظفری از قاضی شهاب الدین بن ابی الدم حَمَوی (متوفی ۶۲۴) در تاریخ اسلام در شش مجلد؛ الجمع و البیان در تاریخ قَیْروان تألیف صنهاجی (متوفی ۳۳۳)؛
تاریخ لَذّة الاحلام از ابن سعید مغربی (متوفی ۶۸۵) در دو مجلد؛
تاریخ خلاط تألیف شرف بن ابی المظهر (ابی المطهر) انصاری؛
و آثاری در نجوم و مسالک و ممالک مانند الزیج المأمونی و زیج ابومعشر بلخی و العزیزی از حسن بن احمد مُهَلَّبی.
[۵] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳، بیروت.
[۶] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۶، بیروت.
[۷] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳۸، بیروت.

شماری دیگر از منابعی که ابوالفداء در تألیف خود از آن‌ها بهره برده است در این کتاب آمده است.
[۸] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۱، بیروت.
[۹] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۵، بیروت.
[۱۰] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۷، بیروت.
[۱۱] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۹ ـ۹۲، بیروت.
[۱۲] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۱۰۲، بیروت.
[۱۳] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۱۱۰، بیروت.
[۱۴] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۱۲۷، بیروت.
[۱۵] اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۲، ص۲۴، بیروت.



مورخان معاصر ابوالفداء به کتاب وی توجه و از آن استفاده کرده‌اند، از جمله ذهبی
[۱۶] ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۱۴۷ـ ۱۴۸.
[۱۷] ذهبی، تاریخ الاسلام ج۱۵، ص۲۱۵ـ ۲۱۶، و جاهای دیگر.
و ابن وردی که تتمة المختصر فی اخبار البشر، معروف به تاریخ ابن وردی، را نوشته و در آن خلاصه‌ای از تاریخ ابوالفداء را فراهم آورده و پاره‌ای از نوشته‌های منظوم و منثور خود و نیز ذیلی شامل حوادث ۷۰۹ تا ۷۴۹
[۱۸] تاریخ ابن وردی، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
را بر آن افزوده است.
[۱۹] ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۱، ص۱ـ۲، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲۰] ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۲، ص۳۶۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲۱] ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۲، ص۵۰۱، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.

چاپ‌های موجود تاریخ ابوالفداء همراه این ذیل منتشر شده و تفکیک اصل و ذیل را مشکل ساخته است.


گفته ابن وردی
[۲۲] ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۲، ص۳۶۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
نیز که اصل کتاب تا رویدادهای ۷۰۹ را دربرداشته است، بعید می‌نماید و سیاق گفتار در شرح حوادث سالهای بعد از آن نیز این سخن را تأیید نمی‌کند.
احتمالاً نسخه‌ای که ابن وردی از تاریخ ابوالفداء در دست داشته، به تاریخ ۷۰۹ منتهی می‌‌شده است.
[۲۳] ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۱، مقدمه خرسان، ص۴۴ـ۴۶، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.



محمد بن ابراهیم بن ابی الرضا تاریخ ابوالفداء را تلخیص کرده و لب لباب المختصر فی اخبار البشر نامیده است.
نسخه‌ای از آن در پطرزبورگ موجود است.
[۲۴] جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیّة، ج۳، ص۱۸۸، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.

ابن شِحنه ابوالولید محب الدین محمد بن محمد (متوفی ۸۱۵) نیز روض المناظر فی علم الاوائل و الاواخر را به عنوان مختصر و ذیل تاریخ ابوالفداء تألیف کرده و حوادث آن را تا ۸۰۶ ادامه داده و سپس مختصری از همان به نام المُبتَغی نوشته است.
[۲۵] حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۹۲۰ـ۹۲۱.
[۲۶] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۶۲۹.
[۲۷] عبدالرحمان سخاوی، الذّیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۴۱۱، او، بغیة العلماء و الرواة، چاپ جوده هلال و محمدمحمود صبح، مصر ۱۹۶۶.

این کتاب در لایپزیگ/ لیدن (۱۸۵۱ـ ۱۸۷۶) و مصر (۱۲۹۰، ۱۳۰۳) به چاپ رسیده است.
خلاصه دیگری از تاریخ ابوالفداء از مؤلفی ناشناخته در دارالکتب المصریه نگهداری می‌شود.
[۲۸] شاکر مصطفی، التاریخ العربی و المورّخون، ج۴، ص۴۱، ج ۴، بیروت ۱۹۹۳.



تاریخ ابوالفداء در سده دوازدهم/ هجدهم در غرب شهرت بسیاری یافت و از نخستین آثاری بود که در اروپا ترجمه و منتشر شد.
این کتاب از طریق چاپ‌های گانیه (آکسفورد، ۱۱۵۲/۱۷۳۲) و رایسکه و آدلر (کپنهاگ، ۱۷۸۹ـ۱۷۹۴) به صورت مأخذ معتبری برای خاورشناسان درآمد و پس از آن چندین بار در اروپا به چاپ رسید.


با چاپ منابعِ تاریخ ابوالفداء، از اهمیت این کتاب کاسته شد.


متن کامل تاریخ ابوالفداء در استانبول (۱۲۸۶) و همچنین در مصر منتشر شد.
[۲۹] جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیّة، ج۳، ص۱۸۸، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
[۳۰] د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «ابوالفداء».



چاپ‌های جدیدی از تاریخ ابوالفداء در بیروت انجام گرفته است.



(۱) ابن وردی، تاریخ ابن وردی، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
(۲) اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، بیروت.
(۳) حاجی خلیفه.
(۴) ذهبی، تاریخ الاسلام.
(۵) جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیّة، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
(۶) عبدالرحمان سخاوی، الذّیل علی رفع الاصر، او، بغیة العلماء و الرواة، چاپ جوده هلال و محمدمحمود صبح، مصر ۱۹۶۶.
(۷) شاکر مصطفی، التاریخ العربی و المورّخون، ج ۴، بیروت ۱۹۹۳.

 
۱. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳، بیروت.
۲. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳ـ ۸، بیروت.
۳. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳، بیروت.
۴. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۳، ص۱۵۱، بیروت.
۵. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳، بیروت.
۶. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۶، بیروت.
۷. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۳۸، بیروت.
۸. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۱، بیروت.
۹. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۵، بیروت.
۱۰. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۷، بیروت.
۱۱. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۸۹ ـ۹۲، بیروت.
۱۲. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۱۰۲، بیروت.
۱۳. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۱۱۰، بیروت.
۱۴. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص۱۲۷، بیروت.
۱۵. ↑ اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصرفی اخبارالبشر: تاریخ ابی الفداء، ج۲، ص۲۴، بیروت.
۱۶. ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۱۴۷ـ ۱۴۸.
۱۷. ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام ج۱۵، ص۲۱۵ـ ۲۱۶، و جاهای دیگر.
۱۸. ↑ تاریخ ابن وردی، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۱۹. ↑ ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۱، ص۱ـ۲، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۲۰. ↑ ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۲، ص۳۶۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۲۱. ↑ ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۲، ص۵۰۱، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۲۲. ↑ ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۲، ص۳۶۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۲۳. ↑ ابن وردی، تاریخ ابن وردی، ج۱، مقدمه خرسان، ص۴۴ـ۴۶، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۲۴. ↑ جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیّة، ج۳، ص۱۸۸، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
۲۵. ↑ حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۹۲۰ـ۹۲۱.
۲۶. ↑ حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۶۲۹.
۲۷. ↑ عبدالرحمان سخاوی، الذّیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۴۱۱، او، بغیة العلماء و الرواة، چاپ جوده هلال و محمدمحمود صبح، مصر ۱۹۶۶.
۲۸. ↑ شاکر مصطفی، التاریخ العربی و المورّخون، ج۴، ص۴۱، ج ۴، بیروت ۱۹۹۳.
۲۹. ↑ جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیّة، ج۳، ص۱۸۸، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
۳۰. ↑ د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «ابوالفداء».


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ ابوالفداء»، شماره۳۰۶۲.    


رده‌های این صفحه : تاریخ | کتب تاریخی
جعبه ابزار