تئوفیل بن توما
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تِئوفیلِ بْنِ توما (د ۱۶۹ق/۸۷۵ م)، منجـم، مترجـم یونانی به سریانی، تاریخنگار و متکلم
مارونیمذهب اهل رُها (ه م) بود.
نامش را تیوفیلی،
توفیل،
ثوفیل،
ثاوفیل
و گاه حتی نوفل نیز ضبط کردهاند.
از زندگانی او همین اندک را میدانیم که در رها زاده شد و در همین شهر به فراگیری ادبیات، دروس حکمت و نیز
زبان یونانی پرداخت.
تئوفیل از اواخـر روزگار
بنی امیه در حرفۀ
تنجیم ــ که آن را ملکه یا عروس
دانشها میدانست ــ نامور شد،
تا آنجا که در روزگار
بنی عباس در بنای شهر
بغداد در زمرۀ پیشگویان طرف
مشورت منصور قرار گرفت و با برخی از پیشگوییهای موفق خود، به ریاست اختربینان
مهدی عباسی (حک ۱۵۸-۱۶۹ق/۷۷۵-۷۸۵م) رسید
او مشاور نظامی مهدی نیز بود.
برخی از آموزهها و پیشگوییهای او در آثار مؤلفان بعدی همچون
سهل بن بشر ،
قصرانی و
ابن ابی الرجال نقل شده است،
همچنان که بیزانسیان نیز از برخی از آثـار او ــ بعضاً از طریق شاگرد یا همکارش استفانوس فیلسوف (د پس از ۸۰۰ م) ــ استفاده کردهاند.
به گفتۀ
ابن عبری تئوفیل ۲۰ روز پیش از فوت مهدی و در حدود ۹۰ سالگی درگذشت.
۱.سالنامهای از تاریخ جهان
که بر جای نمانده، و ظاهراً استنادات ابنعبری
به همین اثر است؛
۲. کتابی در صنعت
کیمیا ۳.کتابی در اختربینی نظامی؛
۴. ترجمۀ سوفسطیقای
ارسطو ۵. ترجمۀ کتاب فی حیلة لحفظ الصحّة اثر جالینوس از یونانی به سریانی. ظاهراً این ترجمه آنقدر مغشوش و نادرست بود که ناچار حنین بن اسحاق دیگربار آن را ترجمه، و با نسخۀ یونانی مقابله و تصحیح کرد.
۶.احتمالاً ترجمۀ بخشی از ایلیاد و ادیسۀ هُمر در رثای سقوط و ویرانی شهر ایلیون، که ابنعبری آن را فصیح خوانده است.
باید به این نکته اشاره کرد که از هیچیک از این آثار نسخهای برجا نمانده است.
پدر تئوفیل که نامش به صورتهای تاوما
و ثوما
هم آمده، از دانشمندان و متکلمان مسیحی و مترجم آثار یونانی بوده است، از جمله بخشی از کتاب کیف یتعرف الانسان ذنوبه و عیوبه اثر جالینوس را از یونانی به سریانی برای
حنین بن اسحاق (ه م) ترجمه کرد.
(۱) ابن خلدون، العبر.
(۲) ابن عبری، غریغوریوس، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
(۳) ابن ندیم، الفهرست، به کوشش
فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
(۴) جاحظ، عمرو، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
(۵) حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
(۶) شیخو، لویس، علماء النصرانیة فی الاسلام، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۷) قفطی، علی، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
(۸) نالینو، ک آ، علم الفلک، رم، ۱۹۱۱م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تئوفیل بن توما»، ج۱۶، ص۶۲۵۹.