تأکید مدحی شبیه به ذم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاکید مدحی
شبیه به
ذم، تاکید
مدح چیزی در قالب شبیه ذم است.
«تاکید مدحی شبیه به ذم» از انواع
اسلوب بدیعی قرآن است.
مدح شبیه به ذم که در کتب
بدیع، آن را «تاکید المدح بما یشبه الذم» تعریف کرده‌اند، از این قرار است که در اثنای مدح، کلمه‌ای از قبیل
حروف استثنا و
استدراک بیاورند؛ به طوری که شنونده توهم کند که مقصود
مذمت و ذکر یکی از
اخلاق ناپسند شخص مدح شده است؛ اما در ادامه اش
صفت پسندیده دیگری ذکر کنند؛ مانند: فلان کس
مرد دانشمند و اهل
تقوی است؛ جز این که
تظاهر و عوامفریبی ندارد.
به
اعتقاد ابن ابی الاصبع، این صنعت
بدیعی در
قرآن کم است وی می‌گوید: من در این زمینه، بیشتر از یک
آیه نیافتم، و آن، آیه ۵۹
سوره مائده است که می‌فرماید: (قل یا اهل الکتاب هل تنقمون منا الا ان آمنا بالله وما انزل الینا وما انزل من قبل...) ؛
"بگو‌ای
اهل کتاب آیا جز این بر ما
عیب می‌گیرید که ما به
خدا و به آنچه به سوی ما نازل شده و به آنچه پیش از این فرود آمده است
ایمان آورده‌ایم".
در این آیه،
استثنا پس از استفهامی که برای
توبیح اهل کتاب به دلیل عیب جویی از
ایمان مؤمنان آمده است، این معنا را در ذهن می‌پروراند که آن چه پس از استثنا می‌آید، از کارهایی است که می‌توان فاعل آن را سرزنش و مذمت کرد؛ اما وقتی پس از استثنا مطالبی آورده شد که سبب مدح فاعل آن شد، در این جا
کلام، متضمن تاکید مدحی شبیه ذم است.
سیوطی آیه ذیل را برای تاکید مدحی شبیه ذم می‌آورد: (... وما نقموا الا ان اغناهم الله ورسوله من فضله...) ؛ "و به عیبجویی برنخاستند مگر(بعد از) آنکه خدا و
پیامبرش از
فضل خود آنان را بی نیاز گردانیدند".
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تأکید مدحی شبیه به ذم».
