تأویل الآیات الظاهرة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة نوشته
سید شرف الدین علی حسینی استرآبادی ، متوفای اواخر قرن دهم هجری.
فضایل اهل بیت پیامبر
علیهم السلام.
سید شرف الدین در مقدمه، انگیزه خود را از تالیف کتاب چنین بیان می‌کند:
«آیات فراوانی در قرآن مجید در مدح
اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ذم و نکوهش دشمنان آنان آمده و روایات فراوانی در تفسیر این آیات وارد شده، ولی این
روایات در کتب مختلف تفسیر پراکنده‌اند به طوری که دسترسی به آنها و اطلاع از همه آنها برای مراجعه کنندگان مشکل است، لذا تصمیم به جمع آوری آنها در یک کتاب گرفتم تا موجب هدایت طالبان راه راست گردد.
ماخذ تمام مطالب را هم روایات نقل شده از راسخین در علم قرار دادم زیرا هر چه از ناحیه آنها باشد مسلما صحیح و خدشه ناپذیر است. البته مقداری هم، روایاتی از طریق
عامه نقل کرده‌ام که بسیار اندک است».
روایتی از طریق
شیعه و
سنی از امیر مؤمنان
علی علیه‌السّلام نقل شده که آن حضرت می‌فرماید: «قرآن چهار بخش است. یک چهارم آن در مورد
اهل بیت است. یک چهارم آن درباره دشمنان آنهاست. یک چهارم سنن و
امثال است و یک چهارم دیگر
فرائض و
احکام است».
با توجه به این کلام امیر مؤمنان، علمای اسلام اقدام به جمع آوری آیات قرآن مجید که در وصف اهل بیت نازل شده کرده‌اند و تا کنون ده‌ها عنوان کتاب در این موضوع تالیف کرده‌اند علمایی مانند:
عبد الرزاق کاشانی،
آقا نجفی اصفهانی، محمد بن ماهیار،
ابو نعیم اصفهانی و بسیاری دیگر.
البته هر یک از این بزرگان آن مقدار از احادیث که به دستش رسیده ضبط نموده و به جاست که همه این کتب‌ها با حذف مکررات به یکدیگر ضمیمه شده و کتابی جامع در این موضوع نگاشته شود.
سید شرف الدین به خاطر سهولت هر چه بیشتر در بازیابی مطالب کتاب، آن را به ترتیب قرآن قرار داده و از
سوره فاتحه آغاز کرده و به
سوره اخلاص ختم نموده است.
در هر قسمت نیز ابتدا نام سوره، بعد آیات مورد نظر را با شماره آیه ذکر کرده، پس از آن و در ذیل آیه روایات اهل بیت
علیهم‌السّلام را در
تاویل آن آیه آورده است.
مصنف در بعضی موارد در پایان روایات توضیحاتی برای روشن شدن معنای آیه و روایت ذیل آن ذکر کرده است.
سید شرف الدین آیات را به صورت گلچین آورده و در این بین نام بعضی از سور قرآن، در کتاب نیامده، زیرا روایتی ذیل آیات آن سوره نیافته است.
نکته بسیار مهمی که هنگام مطالعه این کتاب باید در نظر گرفته شود آن است که کتاب در صدد بیان ترجمه یا تفسیر آیات بوسیله روایات نیست، چرا که تفسیر هم مانند ترجمه نظر به
مدلول ظاهری آیه دارد. مصنف در این کتاب تمام تلاش خود را صرف تبیین تاویل آیات از راه روایات
معصومین کرده است و تاویل قرآن نظر به
باطن و بطن قرآن دارد که هیچ راهی جز
علم غیب برای رسیدن به آن وجود ندارد و
الفاظ قرآن هیچ دلالتی بر آن معنی ندارند.
مصنف محترم نیز با توجه به این نکته تنها روایاتی را جمع آوری کرده که باطن و حقیقت آیات الهی در قرآن کریم را بیان می‌کنند.
سید شرف الدین در تالیف خود از منابع متعددی استفاده کرده که از آن جمله:
۱-
کنز الفوائد،
کراجکی ۲- ما نزل من القرآن فی اهل البیت
علیهم‌السّلام از
علی بن ماهیار
۳-
کشف الغمة،
اربلی ۴- کتاب‌های
علامه حلی ۵- کتاب تفسیر
علی بن ماهیار، که مصنف بیشترین استفاده را از آن نموده است.
کتاب
شریف تاویل الآیات توسط شیخ علم بن سیف بن منصور
نجفی در سال ۹۳۷ هجری خلاصه شده و با نام
جامع الفوائد و دافع المعاند انتشار یافته است. (البته بعضی به اشتباه آن را کنز جامع الفوائد گفته‌اند که صحیح نیست)
به لحاظ ارزش و اهمیتی که موضوع و متن کتاب تاویل الآیات داشته،
سید روح الامین مختاری شرحی بر آن نگاشته است.
در مقدمه این شرح ۱۴ فصل پیرامون ترجمه و تفسیر و تاویل و بحث مفصلی پیرامون هریک از آنها ارائه شده است.
این کتاب توسط محمد معصوم بن محمد امین
استرآبادی به فارسی ترجمه شده و با نام
لوامع التاویل انتشار یافته است.
چاپ مورد استفاده در برنامه با مقدمه و تحقیق و تصحیح جناب آقای
حسین استاد ولی است.
مقدمه کتاب مختصر است و پیرامون زندگینامه مؤلف و کتاب حاضر تدوین شده. همچنین توضیحاتی پیرامون تاویل و پیشینه تالیف در آن آمده است.
در پاورقی کتاب نیز تحقیقی شامل
نسخه بدل‌ها و استخراج آیات و روایات از منابع همراه با آدرس آنها وجود دارد و بعضی روایات نیز از منابع
اهل سنت آدرس دهی شده‌اند.
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
